Va inregrasiy

7-ma’ruza. Boshlang`ich ta’limni tashkil etish shakllari va turlari.
Reja:
1. Ta’limni tashkil etish shakllarining tarixiy asoslari;
2. Ta’limni tashkil etishning shakllari: asosiy, qo`shimcha va yordamchi; frontal, individual, guruhiy;


1. Ta’limni tashkil etish shakllarining tarixiy asoslari. Ta’lim mazmunini o`zlashtirish bo`yicha o`quvchilarning faoliyati unga taьsir etuvchi faktorlar (taьlimning maqsad va vazifalari;o`quvchilar soni; alohida o`quv muassasining o`ziga xosligi; o`quvchilarning o`quv ishlari vaqti va joyi; darslik va o`quv qo`llanmalari bilan ta’minlanganligi) xarakteridan kelib chiqib turli shakllarda amalga oshiriladi. Didaktikada ta’lim tashkil etish shakllariga ta’rif berishda quyidagicha qoida qabul qilingan: “O`quvchilarning o`quv faoliyatini tashkil etish vaqtida o`qituvchining faoliyati bilan o`zaro bog`langan o`quv jarayonining eng muhim tarkibiy qismi (O.N.Maksimov)” “Aniq boshqaruvga oldindan belgilangan tartib va rejimlarga asoslangan o`quvchi va o`qituvchilarning birgalikdagi faoliyati” (I.A.Lerner) va boshqalar.
Pedagogika va ta’lim tarixida ta’limni tashkil etishning 3 asosiy tizimi o`rin olgan: individual, sinf-dars, lektsiya-seminar tizimi.
Individual ta’lim tizimi ibtidoiy jamoa tuzumida bir odam boshqasiga, kattalar yoshlarga o`z tajribasini o`rgatishi asosida paydo bo`lgan. Yozuv paydo bo`lishi bilan o`rgatuvchi ular bilan shug`ullanib, o`z fikrlarini belgilar vositasida ifodalagan. Ilmiy bilimlarning rivojlanishi va ta’lim oluvchilar guruhining o`sishi individal ta’limi tizimini individual guruhiy ta’lim tizimiga aylantirgan. Bunda o`qituvchi 10-15 ta o`qituvchini individual o`qitgan. Dastlab o`qituvchi materialni bittasiga bayon etgan. Unga mustaqil ishlash uchun topshiriqni bergan. So`ng boshqasiga xuddi shunday davom etgan.
O`rta asrlarda ta’lim oluvchilar sonining o`sishi bilan bog`liqlikda bir yoshdagi bolalarni guruhlarga taqsimlash imkoniyati paydo bo`ldi. Bu ta’limni tashkil etishning samaraliroq tizimini yaratish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu XVII asrda Ya.A.Komenskiy tomonidan ishlab chiqilgan sinf-dars tizimi bo`ladi. Ya.A.Komenskiy o`z zamonasining taraqqiyparvar maktablari tajribasini umumlashtirib, sinf-dars tizimini nazariy asoslab berdi. Uning mohiyati quyidagilardan iborat:
1) o`quvchilar yoshlari va tayyorgarlik darajalariga ko`ra sinflarga guruhlanadilar va umumiy ishni bajaradilar.
2) o`quv predmetining mazmuni va bir qator bo`lim va temalar esa bir qator baravar va izchil joylashtirilgan qismlarga ajratilib, ular birin-ketin ma’lum jadval bo`yicha keladilar.
3) darslar tanaffuslar bilan olib boriladi. 4. metodik jihatdan darslar 3 tarkibiy qismdan iborat bo`lishi kerak: boshlanishi (o`qituvchi savollar yordamida avval o`rganilganlarni o`quvchilarning xotirasida tiklaydi va o`tilganlarni qisqa bayon etadi), davomiyligi (o`qituvchi yangi mavzuni tushuntiradi), tugashi (yakuniy o`quvchilar eshitganlarini mustahkamlaydi va mashqlar bajaradilar).
Dastlabki universitetlar paydo bo`lgan davrdayoq ta’limning lektsiya-seminar tizimi yaratilgan. U yaratilgan davrdan hozirgacha amaliy o`zgarishlarga uchramadi. Lektsiya-seminar tizimida asosiy shakllar lektsiya va seminarlardir. Unga shuningdek, o`quv jarayonini alohida zvenolarga bo`lishi va har bir zvenoda o`quv jarayonining ixtisoslashgan formalari (lektsiyalar, seminarlar, amaliy mashg`ulotlar, kollokvium) ning bo`lishi xarakterlidir. O`qitishning bu tizimida turli o`quv guruhlari - potoklar, guruhlar, kichik guruhchalar tashkil qilinadi. Bundan tashqari ayrim ta’lim oluvchilar individual plan bo`yicha shug`ullanishlari mumkin.
Lektsiya-seminar tizimining o`z kamchiliklari va afzalliklari bor. Uning kamchiligi o`qituvchining o`quvchilardan ma’lum darajada uzoqlashganidir. Shu bilan birga o`qitishning chuqurligi, ilmiyligi, eng yaxshi texnik jihozlanganlik, tejamkorlik ta’minlanadi. O`qitishning bu tizimi o`rta-maxsus kasb-hunar ta’limi va oliy o`quv yurtlari uchun xarakterlidir.