V. S. Raxmanova

Til orqa «K», «G», «x» tovushlari 
talaffuzidagi kamchiliklar
«K»  tovushining  noto‘g‘ri  talaffuz  etilishi  –  kappatsizm 
va  «k»ni  boshqa  tovush  bilan  almashtirilishi  parakappatsizm 
deyiladi.  «G»  tovushi  talaffuzidagi  kamchilik  gammatsizm  va 
paragammatsizm, «x» tovushi talaffuzidagi kamchilik esa xitizm 
va paraxitizm deyiladi.
Ularni quyidagi turlari amalda ko‘proq uchraydi.
«K» – «T» (kino-tino, kitob-titob, kurka-turka, kalit-talit).
«G» – «D» (gilos-dilos, gilam-dilam, yigirma-yidirma).
«X» – «K» yoki «x» – «s» (xat-kat, xat-sat). Til orqa tovush-
larida  lablar  holati  keyin  so‘zda  qanday  unli  tovush  kelishiga 
bog‘liq.  Til  uchi  odatda  pastki  tishlar  orqasida  bo‘ladi.  Tilni 
o‘rta  qismi  baland  ko‘tarilib,  «g»,  «k»  tovushlarida  qattiq 
tanglayga tegib turadi. «X» tovushida esa tor oraliq hosil qiladi. 
«G»,  «k»  tovushida  kuchli  havo  oqimi  tilning  o‘rta  qismi  va 
tanglay orasidan portlab, «x» tovushida esa sirg‘alib chiqadi. Til 
orqa  tovushlari  talaffuzida  yumshoq  tanglay  ko‘tarilib  turadi. 
«K»  –  «X» tovushlarida ovoz boylamlari jipslashmay, tebranmay 
turadi.  «G»  tovushida  esa  ovoz  boylamlari  jipslashib  tebranadi. 
«K»  tovushini  to‘g‘ri  talaffuz  etishga  o‘rgatish  uchun:  bolaga  ta 
bo‘g‘inini  ketma-ket  ayttiriladi  (ta-ta-ta).  Shu  zahoti  til  o‘rtasini 
shpatel  bilan  bosib,  orqa  surilsa,  kya-kya-kya  kabi  tovushlar,  til 
o‘rtasi yanada orqaroqqa surilganida esa ka-ka-ka kabi tovushlar 

---

98
hosil bo‘ladi. Bola «k» tovushini oldin shpatel yordamida, keyin 
esa  mustaqil  ravishda  talaffuz  etishga  asta-sekin  o‘rganadi. 
Shundan keyin «k» tovushi talaffuzini avval bo‘g‘inlarda, so‘ngra 
so‘z va gaplarda mustahkamlash mumkin.
«G»  –  «X»  tovushlari  talaffuzini  ham  xuddi  shu  usul  bilan 
o‘rgatish mumkin. Ammo «g» tovushini «d» – dan, ya’ni da-da-
da,  «x»  –  tovushini  esa  «s»  tovushidan,  ya’ni  sa-sa  kabilardan 
o‘rgatiladi.