V. S. Raxmanova

Yotatsizm
Nutqda  «y»  tovushi  talaffuz  etilmasligi,  noto‘g‘ri  talaffuz 
etilishi yotatsizm deyiladi. Uni boshqa tovushlar bilan almashtirib 
talaffuz  etish  parayotatsizmdir.  «Y»  tovushi  kamchiligi  «L» 
tovushi  bilan  almashtirilishi  mumkin.  Masalan,  suyak-sulak, 
yamoq-lamoq,  yangi-langi  yoki  yomg‘ir-lomg‘ir,  quyon-qulon, 
yelka,  «y»  tovushi  umuman  talaffuz  etilmasligi  hollari  ham 
uchrab  turadi.  Shuningdek,  «Y»  tovushi  o‘rniga  «I»  tovushi 
talaffuz etiladigan hollari ham bo‘lishi mumkin. Masalan, loy-loi, 
boy-boi, moy-moi, soy-soi. «Y» tovushi to‘g‘ri talaffuz etilganida 
tilning oldingi qismi odatda pastki tishlarga tegib turadi, tilning 
o‘rta  qismi  qattiq  egilgan  bo‘lib,  tanglay  bilan  havo  uchun  tor 
yo‘lak (oraliq) hosil qiladi.
«Y»  tovushi  talaffuz  etilayotgan  paytda  ovoz  boylamlari 
jipslashib,  tebranib  turadi.  Yumshoq  tanglay  havoni  og‘iz 
bo‘shlig‘idan  o‘tishga  yo‘l  ochib,  ko‘tariladi.  Havo  oqimi  til  va 
tanglay o‘rtasidagi yo‘lakchadan o‘tib, «y» tovushini hosil qiladi.
«Y»  tovushini  turli  xil  metodlar  yordamida  to‘g‘ri  talaffuz 
etishga o‘rgatish mumkin. Tovush talaffuzini eshitib turib, keyin 
shunga  taqlid  qilish  yo‘li  bilan  o‘rganish.  Bunda  bolaga  oyna 
orqali tovushning to‘g‘ri artikulatsiyasi tushuntiriladi.
Nutq  kamchiliklari,  ayrim  tovushlar  talaffuzidagi  yetishmov-
chiliklar  yuqorida  keltirib  o‘tilganlarning  o‘zi  bilan  tugamaydi. 

---

99
Boshqa tovushlar, bo‘g‘inlar, hattoki so‘zlar talaffuzidagi odat bo‘lib 
qolgan  boshqa  kamchiliklar  ham  uchrab  turadi.  Biz  shularning, 
nazarimizda  muhim  bo‘lib  ko‘ringan  xillari  ustidagina  qisqacha 
to‘xtalib  o‘tdik.  Asosiy  vazifa  nutq  kamchiliklarini  vaqtida  payqab 
olib, shunday kamchiliklarni bog‘cha yoki quyi sinflar sharoitlarida 
bartaraf  etish  choralarini  ko‘rish,  ota-ona,  tarbiyachilar  va 
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘z imkoniyatlari bilan ularni bartaraf 
etolmaydigan hollarda esa logopad bolalarni tegishli muassasalarga – 
psixonevrolog va logopedlarga vaqtida yuborib, davolatishdir.