V-mavzu. Xodimlarni rag‘batlantirish va motivatsiyalash usullari

Ish vaqtining qisqarishi va vazifadagi o‘rindoshlik. 
Ish vaqtining qisqartirilishi — kerakli miqdorda ish haqi to‘lanishining 
pasayib, ish haftasining kichrayishi, ya’ni ishdan bo‘shatish hollarini kamaytirish 
usullaridan biri. 
Vazifa miqdorining bo‘linishi (o‘rindoshlik) — bir ish joyidagi to‘liq ish 
vaqtining, qulaylik uchun, ikki xizmatchiga bo‘lib berilishi. 
Bajarilishi kerak bo‘lgan ish hajmi bilan, ma’lum bir xodim bajarishi mumkin 
va qulay bo‘lgan ish hajmi o‘rtasidagi tafovutlarni, hamda tashkilotdagi ma’naviy 
muhitni yaxshilash uchun, boshqa ikkita "qurol"dan foydalansa bo‘ladi. Iqtisodiy 
tanazzul vaqtida ko‘pincha qo‘llanadigan usul — ish vaqtini qisqartirish, har bir 
xodimning ish haftasidan "kesib olish" va shunga asosan, ish haqini bir oz 
kamaytirish — kompaniyaga mehnat zaxiralaridan foydalanishdagi ehtiyojlarining 
kamayib ketmasligi uchun xizmat qiladi. Vazifadagi o‘rindoshlik, ikki xodimga bir 
ish vaqtini, bir ish joyidagi ish haqi va mukofotni o‘zaro teng bo‘lish imkoniyatini 
beradi. 
Norvokvdagi (Konnektikut shtati) "Hiller Real Estate Associates" 
kompaniyasi - tijorat, ishbilarmonlik operatsiyalari va xususiy mulkni boshqarish 
ishlari bilan shug‘ullanadi. Uyda ishlayotgan Pol Xills, o‘z ofisi va mijozlari bilan 
haftada 4 marta kompyuter, faks va telefon orqali bog‘lanib turadi. 
Ishchilarni ishdan bo‘shatish o‘rniga, kompaniya ish vaqtini qisqartirish 
usulidan foydalansa, natijada hamma yutgan bo‘ladi, xodimlar ishsiz qolib 
ketishlaridan cho‘chimay ko‘proq pul sarf qilishga tayyor bo‘ladilar. Ko‘p odamlar 
ishdan-ishga sakrash o‘rniga o‘z ish joylarida tinch ishlab yursalar, ular ishlab 
chiqarayotgan mahsulotning sifat darajasi ancha vaqtgacha yuqori bo‘ladi. Haftalik 
ish vaqtini qisqartirgan va ishi yurisha boshlagan firmalar, iste’molchilarning tobora 
o‘sayotgan talablariga tayyor turadilar, negaki ular ish miqdori kengaygani uchun 
yangi xodimlar taklif etib, ularni ish o‘rgatishga majbur bo‘lmaydilar. Bundan 
tashqari, iqtisodiy yuksalish ro‘y bergan davrda ishchilar ularning og‘ir kunida 
yordam bergan firmaning, "ish kunini uzaytirish" taklifini minnatdorchilik bilan 
qabul qiladilar. Bundan avvalgi uslubdan farqli o‘laroq, vazifadagi o‘rindoshlik 
uslubi, iqtisodiy sharoitga bog‘lanmagan holda, ya’ni ishlayotgan ota-onalar, 
o‘qiyotgan xodimlar va h.k. uchun kerak bo‘lganda qo‘llanishi mumkin. Bu usul, 
asosan, ma’lum bir davr mobaynida kompaniyada ishlab kelib, ish vaqtining 
kamaytirilishiga muhtoj bo‘lgan xodimlarga nisbatan qo‘llanadi, negaki, yaxshi 
xizmatchini yo‘qotib, yangisini olib o‘qitish bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchilikdan 
ko‘ra, o‘sha ish vaqtini ikkita ishchi o‘rtasida taqsimlab bergan afzalroqdir. 
Ofis mebellarini ishlab chiqarish bilan hammaga mashhur bo‘lgan, eng yirik 
kompaniyalardan biri - "Stillcase" kompaniyasida, bunday usul 1982 yildan beri 
qo‘llanib kelinadi. Mazkur kompaniya xizmatchilari, o‘z vazifalarini o‘rindoshlik 
bilan bo‘lib ishlash huquqiga, bir yil davomida to‘liq ish kunida ishlab berganlaridan 
keyingina ega bo‘ladilar, bunda ularning vazifasi nazorat va moliyaviy ma’suliyatga 
bog‘liq bo‘lmasligi lozim. Bunday xodimlar, birgalikda haftasiga 40 soat ishlab 
berishlari kerak, bunda ularning har biri oylik ish haqining 50% ni oladi. Masalan, 
o‘rindoshlik vazifasidagi ikkita ayol, haftasiga ikki yarim kun ishlab, har chorshanba 
kuni tushlik vaqtida uchrashib, o‘z ma’lumotlari bilan o‘rtoqlashadilar. 

---

Hozirgi kunda, vazifadagi o‘rindoshlik uslubi xususiy biznesdan ko‘ra, davlat 
muassasalari va oliy o‘quv yurtlarida keng tarqalgan. 1984 yilda, federal davlat 
xizmatchilarining nizomida ushbu "qurol"ga ilk bor alohida paragraf ajratilgan edi. 
Boshqa sohalarda bu usulning tarqalishi kuzatilmaydi.