V amaliy mashg‘ulot materiallari 1-ish. Qadoqlash jarayonlarin asoslash tamoyillarini o‘rganish Amaliyotning maqsadi

Tamg‘ali dumaloq

Idishning ichki diametri, mm	Tunukaning qalinligi, mm		Idishning ichki diametri, mm		Tunukaning qalinligi, mm
	Banka korpusi	Banka qopqog‘i			Banka korpusi		Banka qopqog‘i
50,5	0,18	0,20	72,8	0,20		0,22
59,5	0,18	0,20
72,8	0,18	0,20
74,1	0,18	0,20	84,4	0,20		0,22
83,4	0,20	0,22
91,0	0,20	0,22
99,0	0,22	0,22	91,0	0,20		0,22
153,1	0,25	0,28
215,0	0,28	0,32
223,0	0,28	0,32	99,0	0,20-0,22		0,20-0,22

Terma to‘g‘riburchakli			Tamg‘ali shakldor
Idishning raqamlanishi	Tunukaning qalinligi, mm		Idishning raqamlanishi		Tunukaning qalinligi, mm
	Banka korpusi	Banka qopqog‘i			Banka korpusi	Banka qopqog‘i
61	0,22	0,25		28	0,20	0,22
				16	0,20	0,22
				17	0,20	0,22
62	0,22	0,25		49	0,22	0,22
				29	0,22	0,22
				50	0,22	0,25
63	0,22	0,25		51	0,22	0,25
				18	0,22	0,25
				32	0,22	0,25
64	0,25	0,25		52	0,22	0,25
				56	0,20	0,25
				54	0,22	0,25
65	0,25	0,25		19	0,22	0,25
				53	0,22	0,25
				31	0,22	0,25
66	0,25	0,25		55	0,22	0,25
				33	0,22	0,25

Metall flyagalar: Sut va sut mahsulotlarini chorva fermalaridan qayta ishlash qorxonalariga tashish uchun metalldan tayyorlangan flyagalardan ham foydalaniladi. Ushbu idishlarni tayyorlash va halq xo‘jaligida foydalanish uchun GOST 5037-97 «Sut va sut mahsulotlari uchun metall flyagalar. Texnik shartlar» deb nomlanuvchi normativ xujjatda ko‘rsatilgan talablarga amal qilinadi. Ushbu GOST talablariga ko‘ra metalldan tayyorlangan flyagalar 2 xilda alyuminiydan yaxlit tortib (FA), hamda po‘latdan payvandlab va keyinchalik oqartirilgan (FL) qilib tayyorlanadi. Flyagalarga ko‘yiladigan shartli belgilar flyaganing tayyorlanish turi, litrda ko‘rsatilgan nominal sig‘imi va standartning shartli belgilaridan iborat bo‘lishi loizim, masalan FA-25 GOST 5037-97.

1-korpus, 2-flyaga tubi, 3-tutib turuvchi gardish, 4-flyaga og‘zi, 5-qopqoq, 6-dastak, 7-yuqoridagi gardish (FA xilidagi flyagalar uchun), 8-orqadagi kronshteyn, 9-zulfin, 10-oldingi kronshteyn, 11-ushlab turuvchi qisqich.	1-yuqoridagi gardish, 2-flyaga og‘zi, 3-oldingi kronshteyn, 4-orqadagi kronshteyn,

Flyagalarning asosiy o‘lchamlari (GOST 5037-97), mm.

Sig‘im, l	Tashqi diametri, D	Ichki diametri		Tashqi balandlik,N	FA xilida			og‘irligi, kg		FL xilida		og‘irligi, kg
		korpus	og‘iz		Korpus devori qalinligi					Korpus devori qalinligi
					S1	S2	S3
25	320	284	170 220	560 465	1,8	1,75	1,5		7,5		1,2	8,0
	370	340
	370	350
35	370	340	170	560	2,2	2,0	1,6		8,0		-	-
			220
38	370	340	170	600	1,8	1,75	1,5		8,5		-	-
			220
40	370	350	220	600	2,2	2,0	1,6		9,0		-	-

FL xilidagi po‘latdan payvandlab va keyinchalik oqartirilgan flyagalarning korpusi va qopqog‘i ichki va tashqi tomondan GOST 860 talablariga javob beruvchi 01 markali qalay bilan qoplanishi lozim. Flyagalarni qoplash uchun 200 sm³ maydonga 3-3,5 gr. miqdorda qalay ishlatilishi lozim va shu bilan birgalikda qoplangan qalayning qalinligi 10 mkm.dan kam bo‘lmasligi lozim. Flyaganing uglerodli po‘latdan tayyorlangan gardishi, dastagi va qobirg‘alari qalay, rux yoki kadmiy bilan 9 mkm.dan kam bo‘lmagan qalinlikda qoplanishi kerak.

Qalay, rux yoki kadmiyli qoplamalar butun yuza bo‘yicha zich, tekis va po‘lat bilan mahkam birikgan bo‘lishi zarur. Flyaga qopqog‘iga o‘rnatiladigan rezina halqalar GOST 17133 talablariga mos keluvchi oziq-ovqatga oid rezinadan yaxlit yoki vulkanizatsiyali choxli holatda tayyorlanadi. Flyagalar sut va sut mahsulotlari bilan ta’sirlangandan so‘ng ularning organoleptik xossalarini o‘zgartirmasligi, tarkibida quyidagi moddalar konsentratsiyasini: qo‘rg‘oshin - 0,03 mg/dm³, nikelь - 0,1 mg/dm³, xrom - 0,1 mg/dm³, margimush - 0,05 mg/dm³ dan oshishiga olib kelmasligi lozim. Flyagalarning xizmat qilish muddati FA xili uchun 5 yildan, FL xili uchun 8 yildan kam bo‘lmasligi lozim.

3. SHishadan tayyorlangan qadoq idishlari jahonda barcha qadoqlash materiallarining 15% miqdorini tashkil etib, ularni ishlab chiqarish plassmassa va metalldan tayyorlangan idishlarning raqobatiga qamasdan ichimliklarni ishlab chiqarish industriyasining rivojlanishi hisobiga ortib bormoqda. Sutni qayta ishlash sanoatida shisha idishlar miqdori barcha sutni qadoqlash idishlarining 1,5 % tashkil etmoqda. Xuddi shunday holat o‘simlik moylarini qadoqlashda kuzatilmoqda. CHunki ushbu sanoatlarda shisha idishlarni o‘rnini engil plassmassa idishlar egallamoqda, chunki iste’molchi engilroq bo‘lgan idishlar turkuni afzal bilmoqda.

SHisha idishlarning afzalliklari sifatida quyidagilarni qayd etish mumkin:

- juda yaxshi sanitar-gigienik xossalarga egaligi (shishadan mahsulot tarkibiga xech qanday toksik moddalar o‘tmaydi);

- Xom-ashyo zaxirasining kattaligi va arzonligi (asosiy xom-ashyo qum SiO₂ bo‘lib, masalan 1 tonna shishaning tan narxi metalldan 6 marotaba arzon);

- Ekologik jixatdan qayta ishlashning xavfsizligi (Evropa mamlakatlarida shisha idishlarning 70% qayta ishlanadi);

- Engil yuvilishi va dizenfitsiyalanishi;

- YUqori to‘siqlik va mustaxkamlik xossalariga egaligi;

- SHaffofligi, ko‘pgina mahsulotlarini qadoqlashda ushbu xususiyat boqa qadoqlash materiallari oldida katta ustunlikni keltirib chiqaradi

SHisha materialining kamchiliklari sifatida uning massa og‘irligi, mo‘rtligi va shaffofligini ko‘rsatib o‘tishimiz mumkin. Pivo, sharob va nurga ta’sirchan mahsulotlarni qadoqlashda rangli shishadan foydalanish zaruriyati tug‘iladi.

SHishadan tayyorlangan idishlar asosan meva-sabzavot, go‘sht, sut, ichimliklar va bolalar ozuqasi uchun mo‘ljallangan mahsulotlarni qadoqlash uchun ishlatiladi.

SHisha idishlar quyidagi standart talablari GOST 15844-92 «Sut va sut mahsulotlari uchun shisha butilkalar. Texnik shartlar», GOST 52617-2006 «Sut va sut mahsulotlari uchun shisha idishlar. Texnik shartlar», GOST 10117.1-2001 «Oziq-ovqatga oid suyuqliklar uchun shisha butilkalar. Umumiy texnik shartlar», GOST 10117.2-2001 «Oziq-ovqatga oid suyuqliklar uchun shisha butilkalar. Turlar, parametrlar va asosiy o‘lchamlar», GOST 5717.1-2003 «Konservalar uchun shisha bankalar. Umumiy texnik shartlar», GOST 5717.1-2003 «Konservalar uchun shisha bankalar. Asosiy parametrlar va o‘lchamlar», GOST 52327-2005 «Bolalar ovqati mahsulotlari uchun shisha idishlar. Texnik shartlar», GOST 52897-2007 «Baliq sanoati oziq-ovqat mahsulotlari uchun shisha bankalar. Texnik shartlar» bo‘yicha ishlab chiqariladi.

SHisha butilkalar: Oziq-ovqatga oid suyuqliklar uchun ishlatilishi va og‘zining turiga ko‘ra 27 turdagi shisha butilkalar ishlab chiqarilib, har bir turdagi butilka rim raqamlari bilan qayd etiladi.

Ishlatilishi bo‘yicha butilka turlari quyidagilarga ajratiladi.

Butilka turi	Ishlatilish soxasi
II,XVIII	SHampan, o‘ynoqi va gazlangan sharoblar, sharoьga oid ichimliklar
V	Kuchli gazlangan alkagolsiz ichimliklar
X,XI	Pivo, o‘rta va kuchsiz gazlangan alkagolsiz ichimliklar, hamda sharbatlar
III,IV,VI,XII-XVI, XIX-XXIV,XXVII	Aroq, spirt, konьyak, likyor-aroq mahsulotlari
I,VIII,XVII,XXV,XXVI	SHarob va sharob mahsulotlari
VII,IX	Moylar uchun
XI	SHarbatlar uchun