В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

интеграцион бирлашмалар учинчи мамлакатларга нисбатан камситувчи 
чораларни назарда тутмаганларида хам, улар фаолияти учун кенгроқ
657

---

минтақавий бозор очиладиган маҳаллий ишла6 чиқарувчипарни қўллаб- 
кувваглаш усули сифатида қаралади.
Тарихан интеграцион жараёнлар ўз ривожланиш босқичларига эга. 
Уларнинг ҳар бири унинг ривожланишининг маълум даражага етганлигини 
ифода этади. Интеграцион гуруҳлар типологиясининг асослари иштирокчи 
мамлакатлар миллий иқгисодиёганинг макро ва микро даражада ўзаро 
яқинлашиши ҳамда бир-бирига иқгисодий жиҳатдан қанчалик чукур кириб 
боришини баҳолашда намоён бўлади (34.2.1-жадвал).
34.2.1 -жадвал
Интеграция жараёнларининг шакллари ва босқичлари
Тавсифи
Интеграция
боскичлари
Савдода
чекловларни
бекор
ҚИЛИШ
Умумий
ташқи
савдо
чекловл^ш
Ишлаб
чикариш
омилларининг
эркин
ҳаракати
Мувофиқ-
лаигшрилган
фискаль
сиёсат
Ягона 
макроспёсат 
ва уни амалга 
оширшпташг 
умумнй 
ташкилотлари
Эркин савдо
зонаси
Божхона
иптифокр
X
X
Умумий
бозор
X
X
X
Иктисодий
ва валюта
X
X
X
X
ю ти фоки
Тўлиқ
интеграция
X
X
X
X
X
ХИИ 
назариясида 
америкалик 
иқгисодчи 
Б.Баласса 
иқгисодий 
интеграциянинг куйидаги бешта шаклини ажратади.
Эркин савдо зонаси - мамлакатларнинг ўзаро савдода божхона божлари 
ва микдорий чекловларни бекор қилиш мақсадидаги бирлашуви. Иштирокчи 
мамлакатлар бу босқичда ўзаро савдо тўсикларини бекор қилади, лекин 
учинчи мамлакатлар билан иктисодий алоқаларда тўла эркинликни сақлаб 
қоладилар (масалан, божхона божларини ёхуд бошқа чеклашларни бекор 
кдлиш ёки янгиликларни киритиш ва савдо-иқгисодий шартномалар, 
битимлар тузиш ҳукуқлари). Бунинг оқибатида мамлакатлар уртасида 
чегараларни кесиб ўтаётган товарларнинг келиб чиқишини назорат қиладиган 
ва тегишлича учинчи мамлакатлардан имтиёзли равишда товарларни олиб 
киришга тўсқинлик қиладиган божхона чегаралари ҳамда постлари сакданиб 
қолади. Эркин савдо худудлари аъзо мамлакатларнинг халқаро иктисодий 
муносабатларга жалб этиилиш жараёнини тезлаштиришга ёрдам беради.
658

---

Эркин савдо худуддарининг салбий томонларига келадиган бўлсак, улар ички 
бозор рақобатининг кучайиши билан белгиланади, чунки бу миллий ишлаб 
чиқарувчиларга салбий таъсир этиши ва банкротлик хавфини кучайгириши 
мумкин. Бу боск^чда миллатлараро тартибга солувчи ташкилогларни ташкил 
этиш кўзда тутилмайди. Бу эса, ўз навбатида, биргаликда қарорлар қабул 
қилиш жараёнларини секинлаштиради.
Божхона иттифоқц - ўзаро савдода тўсиқпар бекор қилинган ва аъзо 
бўлмаган мамлакатларга нисбатан ягона божхона тарифлари асосида умумий 
ташки савдо сиёсати олиб бораётган мамлакатлар гурухи. Ингеграциянинг бу 
босқичида давлатлар фақат ўзаро тўсиқларни бартараф этибгина қолмай, 
балки ташки савдо тўсиқларининг ягона тизимини ва учинчи мамлакатларга