Хитой камбағал мамлакатларга кредит бериш амалиёти, хусусан, улар қарзни тўлашга қийналаётгани ва шунинг учун Пекиннинг босимларига очиқ бўлиб қолаётгани учун айблаб келинади

Хитой камбағал мамлакатларга кредит бериш амалиёти, хусусан, улар қарзни тўлашга қийналаётгани ва шунинг учун Пекиннинг босимларига очиқ бўлиб қолаётгани учун айблаб келинади.
14.01.2022

Аммо Хитой айбловларни рад этади, у Ғарбдаги баъзиларни Хитой обрўсига путур етказиш учун ушбу "уйдирма"ни атай тарқатаётганликда айблайди.

"Хитойдан қарз олиш натижасида "қарз тузоғи"га тушиб қолган биронта ҳам давлат йўқ", дейди Хитой ҳукумати.
Хитой кредитлари ҳақида нималарни биламиз?
Хитой дунёдаги энг йирик кредитор давлатлардан биридир.
Унинг паст ва ўрта даромадли мамлакатларга кредитлари сўнгги ўн йил ичида уч баравар кўпайиб, 2020 йил охирига келиб 170 миллиард долларга етди.
Бироқ Хитойнинг умумий кредитлари бу рақамларда ифодаланганидан сезиларли даражада юқори бўлиши мумкин.
Хитой қўрқинчли судхўрми ё меҳрибон ҳожатбарор
АҚШдаги Уильям ва Мери университетидаги "AidData" маркази олиб борган тадқиқот шуни кўрсатадики, Хитойнинг ривожланаётган мамлакатларга берган кредитларининг ярми расмий қарз статистикасида акс этмайди.
Улар кўпинча давлат балансларида қайд этилмайди ва бевосита ҳукуматдан ҳукуматга эмас, балки давлат компаниялари ва банкларига, қўшма корхоналар ёки хусусий муассасаларга йўналтирилади.
"AidData" маълумотларига кўра, ҳозирги вақтда Хитой кредиторлари олдидаги қарзлари - ушбу "яширин қарз" билан бирга - йиллик иқтисодий ишлаб чиқаришнинг (ЯИМ) 10 фоиздан ортиғини ташкил этадиган 40 дан ортиқ паст ва ўрта даромадли мамлакатлар мавжуд.
Жибути, Лаос, Замбия ва Қирғизистоннинг Хитойдан йиллик ялпи ички маҳсулотининг камида 20 фоизига тенг қарзлари бор.
Марказий Осиёда қайси давлат Хитойга энг кўп яқинлашмоқда?
Хитой олдидаги қарзнинг катта қисми автомобиллар, темир йўллар ва портлар каби йирик инфратузилма лойиҳаларига, шунингдек, Си Цзиньпиннинг "Бир макон, бир йўл" ташаббуси доирасида тоғ-кон саноати ва энергетика соҳаларига тегишли.
"Қарз тузоғи" нима ва унга қандай далил бор?
Британиянинг MI6 ташқи разведка агентлиги раҳбари Ричард Мур Би-би-си билан суҳбатда Хитой бошқа давлатлар устидан таъсир ўтказиш учун "қарз тузоғи" деб атаган нарсадан фойдаланаётганини айтди.
Хитой бошқа давлатларга қарз беради, улар охир-оқибатда қарзларини тўлай олмаса, асосий активлар устидан назоратни Хитойга бериб қўяди - бу айбловни Пекин узоқ вақтдан бери рад этиб келади.
Хитой танқидчилари кўпинча Шри-Ланкани мисол қилиб келтирадилар, у кўп йиллар олдин Хитой сармояси билан Хамбантотадаги йирик порт лойиҳасини бошлаган.
Аммо Хитойдан олинган кредитлар ва Хитой пудратчилардан фойдаланган ҳолда амалга оширилган миллиард долларлик лойиҳа баҳс ва тортишувларга сабаб бўлди, бу лойиҳани чиндан кераклигини асослаб бериш керак бўлди. Шу билан Шри-Ланка ўсиб борувчи қарзга дучор бўлди.
Ниҳоят, 2017 йилда Шри-Ланка Хитойнинг кейинги сармояси эвазига портнинг 70 фоиз назорат пакетини Хитой давлатига қарашли "China Merchants" компаниясига 99 йилга ижарага беришга рози бўлди.

2017 йили Шри Ланкада Хамбантота бандаргоҳи акцияларининг Хитойга берилишига қарши норозилик намойиши келиб чиққанди.

Буюк Британиянинг "Chatham House" таҳлил маркази порт лойиҳаси битими маҳаллий сиёсий мотивларга асосланганлиги ва Хитой ҳеч қачон портнинг расмий эгаси бўлмаганини ҳисобга олиб, "қарз тузоғи" деган иборани қўллаш қанчалик тўғрилигини савол остига олди.
Унда Шри-Ланка умумий қарзининг катта қисми хитойлик бўлмаган кредиторларга тўғри келиши ва Хитой портдан стратегик ҳарбий устунликка эришиш учун фойдалангани ҳақида ҳеч қандай далил йўқлиги таъкидланган.
Шунга қарамай, сўнгги ўн йил ичида Хитойнинг Шри-Ланкадаги иқтисодий иштироки ортганига шубҳа йўқ ва бундан Хитой минтақадаги сиёсий амбициялари йўлида фойдаланиши мумкинлигидан хавотирлар давом этмоқда.
Дунёнинг бошқа минтақаларидаги Хитой кредитлари ҳам баҳсли бўлиб чиқди, чунки тузилган шартномалар Хитойга муҳим активларни назорат қилиш имкониятини беради.
Аммо "AidData" ва бошқа тадқиқотчилар ўрганган юзлаб кредит шартномалари орасида Хитой ҳукумат кредиторлари қарз тўланмаганда катта активни мусодара қилгани ҳолати учрамаган.