В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

қилиниши маълум вақг давомида ихтирочи мамлакатга жаҳон бозорвда 
етакчилик қилиш имкониятнни беради, аммо кейинчалик маҳсулот 
ҳаётийлик циклида бир босқичдан бошқа босқичга ўтгани каби бу товарни 
ишлаб чиқаришдаш устунлик ҳам бир давлатдан иккинчисига ўтади.
Махсулотнинг ҳаётийлик цикли беигга босқичдан (вужудга келиш, ўсиш, 
тўйиниш, пасайиш ва ички ишлаб чиқаришдан воз кечиш) иборат циклни 
босиб ўтади ва улар бир-бири билан узвий боглик. Мазкур назария халқаро
304

---

савдони маҳсулотнинг ҳаетийлик цикли босқичлари асосида йўлга қўйиш 
лозимлигини тушунтиради.
Р.Вернон назариясига мувофиқ баъзи бир маҳсулотлар 5 босқичдан 
иборат цикл ни босиб ўтада ва уларни ишлаб чиқариш жсйи цикл босқичлари- 
га боғлиқ равишда ўзгаради. Бу босқичларни кетма-кетликда кўриб чиқамиз:
1-босқнч. Вужудга келиш. Бу босқичда янги товар яратилади ва бу 
товарни дастлабки ишлаб чикариш бошланади. l -босқичда янги товар фақат 
шу мамлакатнинг ўзида сотилади. Янги маҳсулот, одатда, унта талаб ва унта 
мос бозор бўлгандагина ишлаб чиқилади. Бу босқичда товар даставвал кам 
мивдорда ички бозорга чщарилади. Кейинчалик товарнинг сифати ички 
истеьмолчилар талабига жавоб берадиган даражага етказилади.
Янги товар лойхдсини ишлаб чиқиш ва у асосида техника, технология 
яратиш катта миқцордаги капитални талаб қилади. Шу сабабли янги товарлар 
асосан капиталга бой, тараққий этган мамлакатларда яратилади.
2-боскич. Ўсиш. Бу босқичда маҳсулот мукаммал кўринишга 
келтирилади ва уни катта ҳажмда ишлаб чиқариш йўлга кўйилади. 
Кейинчалик маҳсулотни хорижга экспорт қилиш бошланади. Иккинчи 
босқичда янги товарни экспорт қилиш бўйича мамлакат жахон бозорида