В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

рилиши билан боглиқ эди. Табиий газни ўзлаштиришнинг ошиб бориши ишчи 
кучини экспортга йўналтирилган қайта ишлаш саноати тамоқларидан нефть ва 
газни казиб олиш тармоғига кўчишига олиб келди. Шу сабабли Голландия- 
нинг саноат махсулотлари экспорти кескин қисқарди. Бу вазиятни Рибчинский 
назариясини қўллаш орқали олдиндан аниқлаш ва унинг олдини олиш мумкин 
бўлганди. Аммо Голландия ҳукуматининг самарасиз тармоқ сиёсатини олиб 
бориши натижасида қайта ишлаш саноатида ишлаб чикариш ҳажми қисқарди.
Шундай қилиб халқаро савдо билан нафақат ижобий, балки салбий 
оқибатлар хам боглиқ бўлиши мумкин. Бу эса ташки савдо сиёсагада икки 
тенденциянинг мавжудлигини тушунтириб беради, булар эркин савдо ва 
протенционизмдир.
Бир қатор иқгисодчи олимлар мамлакатнинг халкаро савдода тутган 
ўрнини технологик тараққиёт орқали тушунгаришга ҳаракат қилишди. Улар 
орасида М.Познер ва Р.Вернонларни ажратиб кўрсатиш мумкин.
Америкалик иқгисодчи Майкл Познер 1961 йилда халкаро савдони 
технологик тараккиёт билан боглшушгини очиб беришга ҳаракат қилда. Бу 
олим томонидан технологик узилиш модели ишлаб чиқилди.
МПознернинг “технологик узилиш” моделига мувофиқ мамлакатнинг 
янги технологияни яратиши унга ушбу технология асосида товар ишлаб 
чикаришда ва бу товарни жаҳон бозорида сотишда вақгинчалик монополияга 
эга бўлади. Бу эса, мамлакат бошқа ишлаб чикариш омиллари билан 
таъминланганлигида устунликка эга бўлмаса ҳам жаҳон бозорида етакчи 
экспортёрга айланиши мумкинлигини англатади.
М.Познернинг ушбу модели бопща америкалик иқгисодчи Раймонд 
Вернон томонидан ривожлантирилди. 1966 йилда Р.Верноннинг “маҳсу- 
лотнинг хаётийлик цикли” моделига бағшпланган мақоласи чоп этилди.
“Маҳсулотнинг ҳаётийлик цикли” назарияси - янги товарнинг кашф