Узумнинг абориген (маҳаллий) навларини ўрганиш

Сунъий мутагенезда эса ирсий ўзгаришлар шу мақсадга қаратилган махсус ташқи ва ички омиллар (ионловчи нурлар, кимѐвий модалар ва ҳ.к.) таъсири натижасида рўй беради.
Табиий мутагенез оқибатида ток ва бошқа мевали ўсимликларнинг навлари ичида куртак вариацияси асосида уларнинг янги шакллари вужудга келади. Ижобий куртак вариацияларидан узум навларини клон селекцияси йўли билан яхшилашда фойдаланилади.
Ҳозирда токчиликда мутациялар олиш учун ионловчи нурлар (ренген нурлари, гамма- нурлар ва ҳ.к.) ҳамда кимѐвий мутагенлар (нитрозоэтилмочевина, этиленамин, колхецин ва ҳ.к.) дан фойдаланилаѐтир ва бу борада изланишлар, тажрибалар олиб борилаѐтир. Олимлар томонидан турли мутагенларнинг таъсир кўрсатиш хусусиятлари ўрганилиб маълум хулосага ҳам келинган. Масалан, физикавий мутагенлар ўзгарувчанликнинг турли хилларини келтириб чиқарсада, аммо ток ўсимлигига анчагина шикаст етказиши; кимѐвий мутагенларнинг эса насилсизлик билан боғлиқ бўлмаган ирсий ўзгаришларнинг кўпроқ пайдо бўлишига таъсир кўрсатиши аниқланган.
Интродукция Ўсимликнинг айрим турлари, навларини улар аввал ўсмаган бошқа мамлакатлар ѐки бошқа жойга келтириш. Бир хил навларнинг турли тупроқ-иқлим шароитларда ўстирилиши, уларниинг ташқи муҳитга бўлган муносабатларини аниқлашга, улар орасидан шу муҳитларга энг мосларини танлаб олишга имкон беради. Алиготе, Каберне, Карабурну, Пино черний, Рислинг, Ркацители, Саперави каби бир хил навларнинг турли мамлакатлар ва районларнинг токзорларидан жой олгани бунга мисол бўла олади.

• 
  Ғарбий Европа эколого-географик гуруҳига оид узум навларининг янги экому-ҳитга мослаша олиш хусусияти кўпроқ,
  
• 
  Қора денгиз ҳавзасидаги навларники бироз камроқ,
  
• 
  Шарқий гуруҳга оид (асосан совуққа чидамсиз хўраки навлар) навларники эса пастроқ бўлиши аниқланган.
  

Бошқача қилиб айтганда, шимолий районларда шаклланиб, шу жой экомуҳитига мослашган узум навларини жанубий районлар шароитида ўстириш мумкин. Жанубий районлар экомуҳитида шаклланиб ўсаѐтган навларни шимолий районлар экомуҳитида ўстириш эса анча қийинчилик билан кечади (баъзан ижобий натижа бермаслиги ҳам мумкин). Интродукция қилинадиган материал, асосан қаламча, баъзан кўчат ҳолатида махсус идишларга жойланиб тезлик билан тегишли жойга юборилади.