Узумнинг абориген (маҳаллий) навларини ўрганиш

Мутагенлар (физикавий ва кимѐвий омиллар-турли нурлар, кимѐвий моддалар ва ҳ.к.) таъсирида ҳам ўсимлик организмида морфологик, физиологик, биокимѐвий томондан ирсий ўзгаришлар рўй бериши мумкин.
Клон селекциясида қадимдан ўстириб келинаѐтган ва шу вақт давомида навлар ичидаги ўзгаришлар барқарор бўлган навлар билан ишлаш яхши натижа беради. Клон селекцияси учун дастлбки материални танлашда асосий навнинг умумий қиймати, қанчалик тарқалганлиги ва районлаштирилганлиги инобатга олинади.
Клон селекциясининг энг мураккаб ва масъулиятли босқичи ўзгарувчанлик типларини, яъни уларнинг

• 
  мутацион (ирсий) ѐки
  
• 
  модификацион характерга эга эканлигини аниқлаш.
  

Мутацион ўзгаришлар клон селекциясининг назарий ва амалий асосини ташкил қилиши мумкин. Броқ, клон селекцияси хозирда бундай ўзгаришлар характерини аниқлашда ишончли тезкор усулларга эга эмас.
Маълумотларга қараганда модификацион ўзгаришлар узоқ давр-бирнеча йил, ҳатто вегетатив авлод давомида сақланиб қолиши мумкин экан. Бунга аниқ жавоб олиш учун узоқ йиллар (15-20 йил) давомида бир-иккита вегетатив авлодни ўрганиш лозим.
Дастлабки соғлом ѐки соғломлаштирилган ўсимликлар суперсуперэлита сифатида зарарсизлантирилган, соғломлаштирилган клонларнинг энг сараси ҳисобланади. Бундай ўсимликларнинг вегетатив авлод биринчи репродукцияси супер элитани ташкил қилади.
Суперэлитани вегетатив кўпайтириш натижасида олинган экма материал шаходатномаланган (сертификацияланган) элита ҳисобланади. Улар одатда махсус илмий тадқиқот муассасаларида, айрим ҳолларда иссиқхоналарда етиштирилиб кўпайтирилади.
Мутагенез Ўсимлик организимида ирсий-мутацион ўзгаришларнинг рўй бериш жараѐни. Шартли равишда табиий (спонтан) ҳамда сунъий (экспериментал) мутагенез бўлади.
Табий мутагенезда мутациялар ташқи муҳитнинг табиий омиллари тасъирида ѐки организмнинг ўзида физиологик ҳамда биокимѐвий ўзгаришлар натижасида рўй беради.