Узбекистон республикаси вазирлар maxjcamach Х. Узуридаги «оила» илмий-амалий


Сторге - ташки куринишидан кучли  ифодаланмаган, аммо ишончли мухаббат,  дустлик тури. Прагма



Download 7,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet78/200
Sana24.02.2022
Hajmi7,73 Mb.
#205613
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   200
Bog'liq
Оила энциклопедияси. Акрамова Ф.А

Сторге - ташки куринишидан кучли 
ифодаланмаган, аммо ишончли мухаббат, 
дустлик тури.
Прагма (JI+C) - людус ва сторгелар- 
дан иборат доимо онг назоратида булган, 
севган кишисининг манфаатлари асосида 
юзага келган севги хисларидир.
Мания (Э+Л) - эрос ва людусдан иборат 
булиб, севган киши севги объектига тобелиги 
б-н характерланади. Аммо эрос ва людусдан 
бу турнинг фаркд шуки, севган шахсда узига 
ишонч хислари етарли булмайди.
Агапе (Э+С) - эрос ва сторгелар 
йигиндисидан иборат кучли ифодалана- 
диган, ошик уз мухаббат объектига хамма 
нарсасини ва хатто узини хам багишлашга 
тайёр булган тур.
Шунингдек, айрим адабиётларда сев- 
ги-мухаббатнинг бошка куплаб турлари 
хакида хам маълумотларни учратиш мум­
кин.
МУХАББАТНИНГ НАМОЁН БУЛИ­
ШИ - мухаббат хиссининг инсонда намо­
ён булиш шакли. Эркакларда мухаббат- 
нинг купрок эрос ва людус, аёлларда эса 
прагма, сторге ва мания турлари учрайди. 
Усмир ва успирин ёшидаги угил ва киз бо­
лаларда купрок мания тури, катта ёшдаги- 
ларда эса бошка турлар кузатилади.
Бир шахснинг хаётида мухаббатнинг 
юкоридаги бир неча турлари алохида ку- 
затилиши мумкин. Баъзиларда эса факат 
битта тур учрайди. Мухаббат турлари сев­
ган ва севилган кишиларнинг ёшига, ташки 
куринишига, маълумотига, маданий савия­
сига, жамиятда тутган мавкеига, хаёт тар- 
зига, дунёкарашига, кайси мухитда тар­
бия курганлигига, характерига, жинсий 
хулкига, карама-карши жинс хакидаги та- 
саввурига, нерв системасига, миллий пси­
хологик хусусиятларига боглик. Баъзи йи- 
гит ва кизларда севги хислари бир турда 
бошланиб, маълум вактдан сунг узга турга 
утиши мумкин. Мае., «эрос» турида бош­
ланиб «агапе»га айланиши ёки «людус» 
тарзида юзага келиб, «сторге» турига ути­
ши мумкин.
Мухаббат онтогенезига назар ташлан- 
ганда, севги хиссининг илк куртакларини 
богча ёшидаги болаларда хам куриш ва 
буни хар бир тарбиячидан сураб. ишонч 
хосил килиш мумкин. Лекин, табиийки, бу 
хали тулаконли мухаббат була олмайди. 
Болаликдаги севги хисларида физиологик 
компонент, яъни жинсий интилиш деярли 
булмайди. Улардаги хиссиётнинг аксарият 
Кисми рухий компонентдан иборат.
Мактаб ёшидаги угил ва киз бола­
лар уртасидаги мухаббат хислари эса бир 
мунча фарк килади. Успиринлик ёшидаги 
кизларда рухий компонент жинсий ком­
понентдан устунлик килса, угил болаларда 
хиссиёт дивергенцияси - булиниши куза­
тилади. Яъни улар мухаббат хисларини 
битта кизга нисбатан бошидан кечиради, 
жинсий интилишни катта ёшли аёлга 
нисбатан хам хис этади, улардаги хиссиёт 
икки объектга булинади. Бу факат угил 
болаларга хос булиб, кизларда бундай хол 
кузатилмайди.
Усмирлик ёшидаги угил болалар ги- 
персексуаллик натижасида, уларнинг хис- 
сиётида жинсий интилиш устунлик ки­
лади ёки унинг ахамияти кескин ортади. 
Киз болаларда эса рухий компонентнинг 
устунлиги сакданиб туради. 17-25 ёшли 
йигит-кизларда уз жуфтини топишга инти-
93


лиш ва хирс кескин ортади. Севиш ва севи- 
лишга булган эхтиёжнинг кучайиши нати- 
жасида ёшлар уз жуфтини тезрок кидириб 
топишади ва оила куришади. 25 ёшдан 
кейин кизларнинг оила куриш имконият- 
лари анча камайиб боради. Унда булгуси 
куёвга (йигитга) нисбатан талабчанлик 
ошиб, танкидий караш кучаяди. Энди унда 
хисларга берилиш камайиб, унинг урнига 
булгуси турмуш )фтогига бутунлай бош­
кача караш шакллана бошлайди. Бундай 
рухий узгаришлар йигитларда хам куза­
тилади, аммо кизлардан фаркли равишда 
уларнинг оила куриш, уйланиш имконият- 
лари камаймайди, аксинча бирмунча ор­
тади. Чунки бу ёшда уларнинг купчилиги 
олий ёки урта махсус касб-хунар таълими 
муассасасини битириб, маълум бир ихти- 
сосликни эгаллаган, мехнат фаолиятини 
бошлаган буладилар. Яъни оилани мус- 
такил тебратиш имконига эга буладилар.
Мухаббат хислари эркак ва аёлларда 
узига хос шахвоний хирс уйготади. Эркак ки- 
шида деярли доимо физиологик компонент 
устушшк килади. Жинсий интилиш, жинсий 
хаёт улар хиссиётида нихоятда мухим урин 
эгаллайди. Йигит севган кизининг ташки 
куринишига купрок эътибор беради.
Юкорида санаб утилган хусусиятларга 
кизлар хам бефарк карашмайди. Бу хусусият- 
ларнинг йигит томонидан идрок этилиши 
аёл учун катта ахамиятга эга. Аммо аёл- 
ларнинг эркаклардан фарк килувчи жихати 
шундаки, улар купрок йигитнинг буй-басти, 
хулки, муомаласига эътибор берадилар.
Эркакларда жинсий (физиологик) ин­
тилиш устунлик килгани учун уларда хис­
сий коникиш тезрок; юзага келади. Аёл­
ларда эса аксинча, рухий интилиш етакчи 
булгани учун уларнинг ушбу хислари 
эркакларникидек тез орада осон тугамайди 
ва нисбатан узок давом этади. Аммо сунгги 
йилларда аёллар хиссиётида, жумладан, 
мухаббатда хам жинсий хаётнинг ва унинг
94
асоси хисобланган жинсий интилишнинг 
ахамияти кескин ошиб бораётганлигини 
куриш мумкин.
А.Р. Лемехова кизлар ва йигитлар ора­
сидаги узаро муносабатларни урганиб, уни 
уч турга булади.
1. Уйгун тур. Бунда киз ва угил бо­
лаларда ахлокий тушунчалар шаклланган, 
хиссиёт маданияти ривожланган булиб, 
улар мухаббатга, карама-карши жинсга, 
оилавий хаётга бирмунча аник карашади.
2. Оилавий романтик тур. Бунда му­
хаббат, жинслар орасидаги муносабатлар 
хаётдан олинган холда, нихоятда идеаллаш- 
тирилган булиб, ёшлар хаётдаги муаммолар 
б-н тукнашганда барча тасаввурлари пар- 
чаланиб, рухан тушкунликка учрайдилар.
3. Маънавий камбагал тур. Бунда ёшлар 
мухаббатни нотугри тушунадилар. Мухаб­
батда маънавий якинликни, рухий омилнинг 
ахамиятини кура билмайдилар. Мухаббатда 
асосий ролни жинсий якинлик уйнайди, деб 
биладилар. Бундай тоифадаги ёшлар куп 
холларда жинсий хаётни эрта бошлайдилар.
HACJI (араб.) - бир популяцияга мансуб 
индивидларнинг бевосита авлоди. Н. авлод 
давомчиси хисобланади. Организмларнинг


хаётий циклида одамнинг авлоди (Н.и, хаё- 
тий гурухлари)нинг конуний алмашиниб 
туриши тушунилади.
НИКОХ, - уйланиш, эр-хотиннинг ковуши- 
ши, икки жинс вакилларининг узаро рози­
лиги асосида тузилган иттифок - эр-хотин- 
ликни шариат йули б-н расмийлаштириш 
маросими ва шу маросимда мулла томони­
дан укиладиган шартнома. Яъни эркак ва 
аёл турмуш куришининг исломга хос диний 
шакли. Шариат оилавий муносабатларни 
тартибга солади ва Н.га биринчи навбатда 
икки томоннинг мажбурияти ва хукукла- 
рига асосланган шартнома сифатида ка­
райди. X03- вактда Н. икки хил - дунёвий 
ва диний мазмунга эга. Дунёвий маъносига 
кура, Н. - эр-хотиннинг узаро розилиги 
б-н хукукий жихатдан расмийлаштирилган 
оилавий иттифок; эр-хотинлик. Бошкача 
килиб айтганда, дунёвий мазмунда Н. тур­
муш кураётган эркак ва аёлнинг фукаролик 
холати далолатномаларини ёзиш органида 
(ФХДЁ) руйхатдан утишини англатади. Н. 
оиланинг вужудга келишида бирдан-бир 
асос булгани боис у факат ахлок нормала- 
ри б-н эмас, балки махсус конун хужжат- 
лари б-н тартибга солинади. Ижтимоий 
муносабат сифатида Н. турли жамият ва 
тузумларда турлича куринишда булган. Н. 
тушунчаси - оила хукукининг асосий ту- 
шунчаларидан бири хисобланади. Н.нинг 
таъриф лари хилма-хил булиб, улардан 
энг макбули «Н. - бир-бирини севган ва 
Н. ёшига етган эркак ва аёлнинг умумин- 
соний кадриятлар ва Шарк анъаналарига 
асосланган, оилада болаларни тарбиялаш- 
га йуналтирилган, узаро шахеий номулкий 
ва мулкий хукук ва мажбуриятларни кел­
тириб чикарадиган, конун асосидаги, оила­
ни яратиш максадидаги узаро келишилган, 
бутун умрга мулжалланган иттифокидир».

Download 7,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish