Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

actio de peculio
пекулий қиймати доирасида бера 
бошлади. 
Экстраординар жараённинг ривожланиши билан бирга қуллар аста-
секин қулнинг бошқа шахсларга нисбатан шахсий ва мулкий даъволарини 
extra ordinem
кўриб чиқиши учун магистратга мурожаат қилиш ҳуқуқига 
эга бўла борди. Хусусан, қул prefectus urbiга мурожаат қилиб, қулдан 
маълум пул суммасини олиб, қулни сотиб олиш ва кейинчалик озодликка 
чиқариш ваъдасини берган шахсдан ўз мажбуриятини бажаришни талаб 
қилиш ҳуқуқига эга бўлган. Шу тариқа, пекулий институти бу институтдан
етарли фойдалана олган тадбиркор қулларга уларнинг аҳволини яхшилашга 
ёрдам берди. 
Бошқа турдаги қулларга қараганда, давлатга тегишли бўлган қулларнинг 
аҳволи бирмунча яхшироқ бўлган. Масалан, улар васиятнома бўйича ўтган 
пекулий мулкининг ярмини тасарруф қилиш ҳуқуқига эга бўлишган. 
в)
Қулликдан озод қилиш усуллари.
– Рим ҳуқуқи бўйича қуллик 
умрбод ҳисобланган. Қул устидан ўрнатилган қулдор ҳокимияти қулнинг 
ўлимигача давом этган. Ўлим қулликни бекор қиладиган ҳуқуқий жиҳатдан 
тартибга солинган табиий ҳодиса бўлиб, қулнинг эгаси қулнинг жасадига 
нисбатан ҳуқуқи бўлмаган, аксинча, у марҳумни дафн этиши шарт бўлган. 
Табиий ўлимдан ташқари, қуллик бир қатор ҳуқуқий жиҳатдан
тартибга солинган фактлар натижасида ҳам бекор қилинган. Бундай фактлар 
ичида қул эгасининг хоҳиши билан содир бўладиган ҳолатлар ҳамда қул 
эгасининг хоҳишига қарши содир бўладиган ҳолатлар ҳам мавжуд бўлган. 
Лекин бундай ҳолатлар ичида қул эгасининг хоҳиши билан қулликдан озод 
қилиш ҳолати асосий ўрин эгаллайди. 
Эгаларининг хоҳишига қарши қулликдан озод бўлган деб, Рим 
давлатининг ҳудудини ташлаб, ўз юртига етиб олган қул; қонун асосида 
ёки давлат органининг қарорига биноан тайёрланаётган исён ёки қўзғолон 
ҳақида хабар берган қул; Senatus consultum Silanianum бўйича ўз 
эгаларининг қотилини топган ёки уни кўрсатган қул; император эдикти 
бўйича эса – қариб қолган ва бемор қулларга айтилган. Бундан ташқари,
анча вақт давомида эркин яшаб келган қул ҳам кейинчалик озод
ҳисобланган. 
Қадимги Рим ҳуқуқига кўра, қулдор ўз қулини ўрнатилган тартиб 
бўйича озод қилишга ҳақли бўлган. Қулни озод қилиш тартиби