Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Ёш болаларнинг муомала лаёқати.
Ёш бола ёки
impuberes
деб Рим 
ҳуқуқи бўйича эркак ва аёл жинсидан бўлган пубертат ёши, яъни балоғат 
ёшига етмаган шахслар тушунилган. Балоғат ёши эркаклар учун – 
индивидуал равишда, аёллар учун – 12 ёш қилиб белгиланган. Қадимги 
ҳуқуқнинг бу нормаси классик даврда сабинианлар томонидан ҳимоя
қилинган, прокулианлар эса – эркаклар учун балоғат ёши 14 ёш қилиб 
белгиланишини ҳимоя қилганлар. Прокулианларнинг бу фикрига Юстиниан 
ҳам қўшилган.
7 ёшга етмаган ёш болалар 
infantes
деб аталиб, улар ҳеч қандай 
муомала лаёқатига эга бўлмаган. 7 ёшдан кейин улар 
impuberes infantia
majores
(болаликдан чиққан ёш болалар) деб аталган. Уларнинг муомала 
лаёқати чекланган: улар ўз мулкий ҳолатини яхшилашга қаратилган 
ҳуқуқий ҳаракатларга киришиши мумкин бўлган (
meliorem condicionem
facere
), лекин уларга ўз мулкий ҳолатини заифлаштирадиган ҳаракатларни 
бажариш тақиқланган (
deteriorem condicionem facere
).
Ёш болаларнинг деликт жавобгарлиги билан боғлиқ бўлган Рим ҳуқуқи 
нормалари бошқача бўлган. Жиноят ва мажбурият ҳуқуқида ҳуқуқбузилиши 
учун субъектив жавобгарлик тамойили ўрнатилгандан кейин, балоғат ёшига 
етган шахслар билан бирга, балоғат ёшига яқинлашган ёшлар (impuberes 
pubertati proximi) ҳам ўз ҳаракатлари учун жавобгар бўлган. Бошқача қилиб 
айтганда, жавобгарлик ёши қилиб 10 ёшдан юқори бўлган шахслар
белгиланган, 10 ёшдан паст бўлганлар жавобгарликка тортилмаган. 
Вояга етган аёлларнинг муомала лаёқати.
Аёллар 12 ёшга етгандан 
кейин уларга тайинланган ҳомийлик бекор қилинган, лекин барибир
уларнинг муомала лаёқати чекланган ва улар вояга етган аёллар устидан 
тайинланадиган ҳомийликка ўтишган. Рим ҳуқуқининг бу нормаси «аёллар 

---

67 
ўз ҳаракатлари учун жавоб бера олмайди» деган нотўғри фикрга асосланган 
бўлиб, кейинчалик бундай ҳолат учун жиддий сабаблар йўқлиги туфайли
римликлар бу нормани бекор қилганлар. Шундан кейин аёлларга
тайинланган ҳомийлар аёлларнинг ҳаракатларига розилик беришга 
мажбурлиги тўғрисидаги ҳуқуқлар пайдо бўлган, кейинчалик эса, бу норма 
ҳам тўлиқ барҳам топган.