Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

lex Aеlia Sentia
(милодий 4-йил) қабул қилди. 
Бу қонун бўйича қуйидаги ҳолларда: 1) қул эгалари 20 ёшга етмаган бўлса; 
2) қуллар 30 ёшга етмаган бўлса, ва 3) қуллар in fraudem creditorum, яъни
кредиторлар манфаатларига зид равишда озод қилинган бўлса, қулларни 
озодликка чиқариш тақиқланган. 
Классик даврдан кейин қулликдан озод қилишнинг асосий усуллари 
manumissio vindicta ва manumissio testamento қўлланган. Manumissio 
vindicta аввалгига қараганда оддийроқ шаклда, яъни қул эгаси тегишли 
давлат органи олдида қилган аризаси билан амалга оширилган. 
Manumissio testamento эса юқорида қайд қилинган кўринишлардан 
ташқари, 
fideicomissaria libertas
деб аталган, яъни озод қилинган қуллар 
устидан ҳомийлик ишончли фидеикомиссарга топширилганлигидан иборат 
бўлган кўринишни ўз ичига олган. Классик даврдан кейинги ҳуқуқ классик

---

62 
давр ҳуқуқида мавжуд бўлган ноформал қулликдан озод қилиш усулларини 
ҳам ўзига олди. Бундан ташқари, озод қилишнинг янги усуллари ҳам пайдо 
бўлди: 
manumissio per mensam 
ёки
convivi adhibitione
– қулни оила 
дастурхонига ўтказиш йўли билан озод қилиш ва
manumissio in 
sacrosanctis ecclesis 
– ибодатхонада диний маросим пайтида қулдор 
томонидан ўз қулининг озодликка чиқарилиши. Классик даврдаги қулни 
озод қилиш усулларининг турлича таъсири бу даврда тенглаштирилди. 
Классик даврдан кейин қулдорлар томонидан озодликка чиқарилаётган 
қуллар сонини чеклаш бекор қилинди, аксинча, қулларни озод қилиш 
пайтидаги қулдорларнинг хоҳиш-эркларига анча эркинлик берилди.
Аввалги чеклашлардан фақат 2 таси: қулдор 20 ёшдан катта бўлиши ва 
қулларни озод қилиш кредиторлар манфаатларига зид бўлмаслиги сақланиб 
қолди.
Либертинлар (озодликка чиқарилганлар)нинг ҳуқуқий ҳолати.
Қулликдан озод қилинганлар либертинлар деб аталиб, уларнинг ҳуқуқий 
ҳолати эгаларининг ҳуқуқий ҳолатига қараб белгиланган: перегринлар 
томонидан озод қилинган қуллар перегрин ҳуқуқий ҳолатига, лотинлар 
томонидан озод қилинганлар – лотинлар ҳуқуқий ҳолатига, Рим фуқароси 
томонидан озодликка чиқарилганлар эса – фуқаро ҳолатига ёки эркин шахс 
ҳолатига тушган. 
Рим ҳуқуқи қоидалари бўйича, Рим фуқароси ҳуқуқий ҳолатига 
фақатгина формал равишда қулликдан озод қилинганлар эришган: қадимги 
ҳуқуқ бўйича manumissio censu бўйича озод қилинганлар; классик давр 
ҳуқуқи бўйича Lex Fufia Caninia ва Lex Aelia Sentia нормалари бўйича 
қулдор томонидан озодликка чиқарилганлар. Классик даврдан кейинги
ҳуқуқ бўйича эса – 20 ёшдан катта бўлган фуқаро томонидан озод қилинган
қуллар. 
Озодликка чиқарилган Рим фуқароларининг ҳуқуқий ҳолати озодликда 
туғилган (ingenui) Рим фуқароларининг ҳуқуқий ҳолатидан тубдан фарқ 
қилиб, бу тафовутлар Рим ҳуқуқининг муҳим институтларидан бирини 
ташкил қилган: «rursus liberorum hominium alii ingenui sunt, alii libertine». 
Либертинларнинг эркин фуқароларга қараганда мушкулроқ аҳволи 2
жиҳатдан белгиланган: 1) озодликка чиқарилганларнинг эркин Рим 
фуқароларига қараганда асосан оммавий ва хусусий ҳуқуқ соҳасида
ҳуқуқлари чекланган; 2) либертинлар озодликка чиқарилгандан кейин ҳам
аввалги эгаларига қарам ҳисобланган. 
Озодликка чиқарилганларнинг оддий фуқароларга қараганда ҳуқуқий 
аҳволидаги сиёсий ҳуқуқлар билан боғлиқ чекланишлари асосан, jus 
honorum ёки сайлов функцияларини бажаришга ҳаққи йўқлиги, хусусий 
ҳуқуқ соҳасида эса чекланган jus conubiга эгалиги, яъни озод қилинганлар 
юқори ижтимоий табақа вакиллари (сенаторлар) билан турмуш қуриши 
мумкин эмаслигида кўринади.
Манумиссия актига асосланган ҳолда озодликка чиқарилганларнинг
аввалги эгалари олдидаги мажбуриятлари Рим ҳуқуқи бўйича