Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Jusjurandum liberti.
Uno loquente ўрнатиладиган иккинчи вербал 
шартнома jusjurandum liberti бўлиб, бу озодликка чиқарилган қул томонидан 
унинг патронига патрон фойдасига operae pfficiales ва operae fabriles
бажариш тўғрисида қасам ичган: aut domus, aut munus, aut operas. Гайнинг 
фикри бўйича, бу ҳолат қасам ичиш йўли билан олинадиган ягона Рим
мажбурияти бўлган.
4-
§. 
Литтерал шартномалар 
Шартноманинг литтерал шакли бўйича шартнома тузиш учун томонлар 
розилиги ёзма шаклда расмийлаштирилиши шарт бўлган. Томонларнинг 
келишуви ёзма равишда расмийлаштирилишидан олдин шартнома мавжуд 
бўлмаган, фақатгина pactum de contrahendo мавжуд бўлган.
Рим ҳуқуқи шартноманинг ёзма шаклига унчалик хайрихоҳ бўлмаган,
шу боис дастлабки ёзма шартномалар латифундияларнинг вужудга келиши
ва савдо-сотиқнинг ривожланиши натижасида тобора ўсиб бораётган
иқтисодий эҳтиёжларнинг маҳсули сифатида анча кейин пайдо бўлди.
Милоддан аввалги II асрнинг охирида ишбилармон шахслар ўз ишларини
тўғри йўлга қўйиш мақсадида омборхона дафтарлари тутишган. Бундай иш 
юритиш 2 хил дафтарда олиб борилган: 
liber accepti
ex expensi
ёки кирим-
чиқим дафтари ва
liber adversariorum
ёки жорий ҳисоблар олиб бориш
тўғрисидаги дафтар. Бундай ҳужжатларни тутиш орқали paterfamiliasлар ўз 
корхоналаридаги актив ва пассивларни аниқлаштирганлар ва, бундан
ташқари, ўз партнёрларига нисбатан талаб ва қарзларни қайд қилганлар.
Бундай тутиладиган оддий ҳужжатлардан кейинчалик дастлабки литтерал 
шартномалар пайдо бўлди:
expensilatio nomina transcripticia.
Рим ҳуқуқининг ўша даврдаги ривожланишида синграфлар ва 
хирографлар, шунингдек, Юстиниан давридаги яна бир махсус шартнома 
пайдо бўлди.
Expensilatio ёки nomina transcripticia.
Римда энг дастлабки ёзма 
шартнома paterfamiliasларнинг тутган ҳисоб дафтарларидан келиб чиққан.
Шартнома