Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Chirographa ва syngraphae.
Хирографлар ва синграфлар Рим ҳуқуқига
юнон ҳуқуқидан кириб келган. Муҳим шартномаларни қайд қилишнинг
кенг тарқалган усули сифатида ёзма шартномалар ўрнатилиши қўлланган.
Ёзма мажбурият шартноманинг конституитив белгиси бўлиб, ёзма равишда 
қайд қилинмаса, шартнома вужудга келмаган, фақатгина pactum de
contrahendo мавжуд ҳисобланган. Юнон ҳуқуқидан Рим ҳуқуқига кириб 
келган бу ёзма мажбуриятлар
chirographa
ва
syngraphaeга
бўлинган.
Chirographa 
кредиторга қарздор ўз қўли билан ёзган ёки ўзи имзо 
чеккан мажбуриятдан иборат ёзма шартнома ҳисобланган. Бундай 
мажбурият кучга кириши ва у бўйича бир томонлама қарз ўрнатилиши 
учун ҳуқуқий асос(causa) талаб қилинмаган. Бундай ёзма ҳужжатлар
асосида абстракт ва бир томонлама мажбурият ўрнатилган. 
Syngraphae
шартномада иштирок этувчи томонлар ва гувоҳлар
иштирокида мирзалар (tabelio ва notarius) томонидан расмийлаштирилган
мажбурият – литтерал шартнома ҳисобланган. Уларнинг барчаси, одатда, 2 
нусхада (томонларнинг ҳар бирига бериладиган) ёзилган ёзма 
мажбуриятга имзо чекишлари лозим бўлган. Бундай ёзма ҳужжатлар 
асосида, одатда, икки томонлама ва абстракт мажбуриятлар ўрнатилган. 
Юстиниан давридаги литтерал шартнома.
Классик даврдан кейин
кенг тарқалган вербал шартнома ҳисобланган стипуляция юнон ҳуқуқининг 
таъсири остида литтерал шартномага айлана бошлади. Тузилган 
стипуляциянинг исботи сифатида хизмат кўрсатадиган ҳужжат, агарда у 
тўғри тузилган бўлса, стипуляциянинг ритуал формулалари ифода 
этилишига олиб келган. Хужжат ҳақиқийлигининг презумпцияси, яъни
формулаларнинг тўғри ифода этилгани ва, шу билан бирга, мажбуриятлар 
ўрнатилганлигининг англатилиши чекланган бўлган (
praesumptio juris
tantum
). Ҳужжатни расмийлаштирган қарздор бу презумпцияни ҳужжат 
расмийлаштирилган пайтдан бошлаб орадан 2 йил ўтгандан кейин олиб 
ташлаши мумкин бўлган. Бу ҳолат қарз шартномаси бўйича 

---

198 
мажбуриятларга ҳам тааллуқли бўлган. Бундай мажбуриятлар ўрнатилган 
муддатда қарздорлик ҳужжати расмийлаштирилган, лекин қарз олинмагани 
исботлаб берилгандан кейин мазкур ҳужжат амал қилмаган. Бу мақсадда