Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Stipulatio incertae
қолган бошқа мажбуриятларда қўлланган ва бунда 
стипуляцияга олиб келган сабаб аҳамиятга эга бўлмаган. 
г) Стипуляция асосида кредитор – талаб қилиш ҳуқуқига, қарздор эса – 
бир олинган престацияни бажариш мажбуриятига эга бўлади. Dare certum 
стипуляцияларида кредитор талабининг ҳажми (reus stipulandi) ва қарздор 
тўлаши шарт бўлган престациянинг ҳажми (reus promittendi) бир-бирига 
тўғри келиши аввалдан белгиланиши шарт бўлган; certam rem 
стипуляциясида престациянинг пул қиймати судья томонидан белгиланган;
incerti стипуляциясида судья престациянинг ҳам пули, ҳам натурал
ҳажмини белгилаб берган. 
д) Стипуляцияда кредиторнинг ҳуқуқлари махсус даъволар билан ҳимоя 
қилинган. Қадимги ҳуқуқ бўйича legis actio per pegnoris capionem билан 
ҳимоя қилинган, кейинчалик эса condictiones ёки цивил ҳуқуқининг қаттиқ 
даъволари (actiones stricti juris) киритилган. Condictiones кредиторлар 
ҳимояси учун классик даврда ҳам, классик даврдан кейин ҳам қўлланган. 
Condictiones certae creditae pecuniae
кредитор certam creditam pecuniam
талаблари бўйича қарзни олиш учун восита бўлиб хизмат қилган. Бу даъво 
бўйича судья кредиторнинг талаби қарздор бериши шарт бўлган қарзга 
мувофиқ келишига ишонч ҳосил қилгандан кейингина ҳукм чиқарган. Акс 
ҳолда даъво рад қилинган. 
Condictio certae rei
ёки
condictio triticaria certam rem
талаблар
ҳимояси воситаси бўлиб хизмат қилган. Бу ҳолда судья қарздор кредиторга 
ҳақиқатан ҳам бериши лозим бўлган қарзнинг ўзини ва унинг ҳажмини (litis
aestimatio) аниқлаши лозим бўлган.
Condictio incerti
ёки 
actio stipulatu
стипуляциявий талаблар бўйича
даъво бўлиб хизмат қилган. Қарор қабул қилишдан олдин судья қарздор 
бериши лозим бўлган буюмни ва бу буюмнинг баҳосини аниқлаштириши 
шарт бўлган. 
Стипуляциявий даъволар абстракт бўлиб, бу даъволар бўйича судья 
стипуляциянинг ҳуқуқий асосини (cur debetur) текшириши шарт бўлмаган.
Энг муҳими, бирон-бир шахс ҳақиқатан ҳам қарздор бўлганми ва айнан қарз
эвазига нима бериши кераклигини аниқлаш шарт бўлган. Барча
стипуляциявий даъволар stricti juris бўлган: судья контрагентларнинг bonae
fideiни, шартномадан тузишдан аввалги ҳолатлар ва шартнома тузиш 
пайтидаги барча ҳолатларни текширмаган. Томонлар бир-бирига нимани 
ваъда қилганини аниқлаш муҳим бўлган. Стипуляциялар учун бундай 
ноқулайликларнинг олдини олиш мақсадида
clausula doli
киритилди:
Spondesne dolum malum huic rei promissionique abfuturumque esse. Бундай 
клаузулага эга бўлган стипуляциялар бўйича судья ишни ex aequo et bono
тамойили асосида ҳал қилган. 
Dotis dictio.
Dotis dictio аёл ва, агарда у sui juris шахс бўлса унинг 
қарздори, alieni juris шахси бўлса унинг paterfamiliasи томонидан берилган
тантанали ваъда бўлиб, бу ваъда асосан куёвга ёки унинг paterfamiliasига
берилган. Бундай ваъда асосида сеп мулки бериш тўғрисида мажбурият 
ўрнатилган. Бу ваъданинг бажарилиши учун сеп пулда ёки бирон-бир 

---

196 
ашёда берилиши шарт бўлганда condictio certae creditae pecuniae даъвоси 
қўзғатилган.