Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

expensilatio
ёки
nomina transcripticia
деб аталиб, фақат Гай
Институцийларидан маълум эди. Гайнинг таъриф беришича, ҳисоб 
дафтарларини тутиш замирида қуйидаги муносабатлар юзага келган: 
Paterfamiliasнинг пул кирим-чиқимлари оддий усулда кирим-чиқим
дафтарларига (codex accepti et expensi) қайд қилинган. Бу ёзувлар асосида
ҳеч қандай мажбурият келиб чиқмаган. Мажбуриятлар фақатгина пулни 
бериш ёки олиш асосида пайдо бўлган. Бу дафтарларни тутишдан асосий 
мақсад қарздор ва кредиторларни қайд қилиб бориш бўлган. 
Алоҳида литтерал мажбурият nomina transcripticia ёки мажбуриятни бир 
шахсдан бошқа шахсга кирим-чиқим дафтарига қайд қилиш йўли билан
ўтказиш орқали ўрнатилган. 

---

197 
Мажбуриятларнинг ўтказилиши transcriptio a re in personam ёки
transcriptio a persona in personam сифатида амалга оширилган. Transcriptio
a re in personam bonae fidei мажбуриятларидан айримлари (олди-сотди,
ижара) дафтар тутилиши билан stricti juris, яъни аниқ белгиланган пул
суммаси бўйича мажбуриятларга айланган. Бу жараён paterfamilias ўз 
дафтарида маҳсулот қарзларини тугатиб, улар ўрнига аввалги мажбурият 
ҳажми бўйича янги пул талабларини ўрнатган, бу ҳақдаги ёзувлар
қарздорнинг розилиги билан унинг дафтарига ҳам қайд қилинган. Bonae
fidei казуал мажбурият тугатилиб, унинг ўрнига янги абстракт ва литтерал 
мажбурият ўрнатилган. Transcriptio a persona in personam эса мажбуриятда 
томонларнинг алмаштирилиши билан келиб чиққан. Бу ҳолда paterfamilias 
аввалги субъектларнинг талаблари ва қарзларини тугатиб, янги 
субъектларга уларнинг розилиги билан қарзлар ёки мажбуриятни ўтказган. 
Шу тариқа аввалги мажбуриятлар барҳам топиб, улар ўрнига янги литтерал
мажбуриятлар ўрнатилган. Бу янги мажбуриятлар ҳимояси учун condictiones
certae creditae pecuniae хизмат қилган.