Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

§. Юридик шахсларнинг ҳуқуқий ва муомала лаёқати 
 
Қадимги ҳуқуқ бўйича юридик шахс.
Рим ҳуқуқининг қадимги 
даврдаги нормалари бўйича ҳуқуқий ва муомала лаёқатига эга бўлган
одамлар ҳамда мулк бирлашмаси тўғрисида биронта фикр мавжуд 
бўлмаган. Рим давлати оммавий ҳуқуқда юридик шахс вазифаларини амалга 
оширганлиги сабабли, ҳуқуқ лаёқатига эга бўлиш билан бирга хусусий 
ҳуқуқда ҳам юридик шахс вазифаларига эга бўлган. Рим давлати ўша 
пайтда, умумдавлат эҳтиёжларини қондириш учун зарур бўлган мулкка (res 
publicae) эга бўлиш билан бирга, хусусий ҳуқуқий муносабатларда олди-
сотди, ер майдонларини ижарага бериш каби мажбуриятларда қатнашган. 
Қадимги ҳуқуқ бўйича, Рим давлатидан ташқари юридик шахс 
белгилари маълум мустақилликка эга бўлган ва ўз мулки ҳисобидан ўз
вазифаларини амалга оширган давлат муассасаларига ҳам хос бўлган. Бунга
лотин ва перегрин жамоалари, ибодатхоналар, руҳонийлар коллегияси, 
давлат хизматчилари коллегияси мисол бўлиши мумкин. Бу ҳолларда 
қадимги ҳуқуқ бўйича оммавий ҳуқуқ лаёқати билан хусусий ҳуқуқ лаёқати 
ўртасида кескин тафовут бўлмаган. 
Рим уруғ жамоаси оммавий ва хусусий соҳада юридик шахс ҳолатида 
бўлган. Республика ташкил топаётган пайтда уруғ жамоаси аввалги 
ваколатларнинг кўпгина қисмидан маҳрум бўлиб, бир умумий аждоддан 
тарқалган шахслар иттифоқи сифатида қаралган эди. Бундай уруғ жамоасида
маълум мулкий ва номулкий ваколатлар сақланиб қолган: барча уруғ 
аъзолари бирлашган жамоа сифатида вафот этган уруғ аъзоларининг мулкига 
меросхўр бўлиши, ager gentiliciusга эгалик ҳуқуқини сақлаб қолган, sacra ва 
sepulchra gentiliciaга эга бўлган. Уруғ жамоаси аъзоси уруғдан чиқиб кетган 
тақдирда у умумий мулкдан ўзига тегишли қисмини талаб қилиш ҳуқуқидан 
маҳрум эди. Умумий мулкка уруғ жамоаси юридик шахс каби эгалик 
қилган. 
Уруғ жамоасидан ташқари, қадимги ҳуқуқ бўйича юридик шахснинг яна 
бошқа турлари мавжуд бўлган. Юридик шахснинг таъсис этилиши иттифоқ 
ташкил топиш ҳолати билан боғлиқ бўлиб, қадимги ҳуқуқ бўйича эркин 
ташкил қилинган юридик шахс то унинг фаолияти мавжуд ижтимоий 
тартиботга тўғри келгунча ҳаракатда бўлган.