Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

jus 
aureorum annulorum
ва
natalium restitutio
имтиёзларини бериш билан 
тенглаштирилди, шу сабабли, Юстиниан ҳуқуқи бўйича озодликка 
чиқарилганлар 
ва 
эркинликда 
туғилганлар 
ўртасида 
патронат 
муносабатларининг реликтларидан ташқари бошқа ҳуқуқий тафовутлар 
бўлмаган. 
Статут судлари.
Айрим жисмоний шахсларнинг ҳуқуқий ҳолатидан 
келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатларнинг муҳимлиги туфайли, айниқса,

---

65 
бирон-бир шахс қулми ёки озод шахс, sui iuris ёки alieni juris шахс 
эканлиги масаласини ҳал этиш муаммоси мавжудлиги сабабли Рим ҳуқуқи 
бўйича статут судлари қоидалари яратилди, бу қоидаларга кўра жисмоний 
шахсларнинг ҳуқуқий ҳолати масалалари (causae libertales, quaestiones status)
ҳал этиладиган судлар ташкил этилган.
Статут ишлари кўрилишининг қадимги кўриниши 
vindicationem in 
libertatem
деб аталган бўлиб, бу судда қул бўлиб яшаб келаётган муайян
шахс ҳақиқатан озод шахс эканлиги исботланган. Бундай иш бўйича актив 
легитимация, яъни бундай ишни судда кўриш бўйича даъво қўзғатиш 
ҳуқуқига озод Рим фуқаролари эга бўлган. Пассив легитимлашган шахс
ёки даъвогар қулнинг эгаси ҳисобланган.
Adsertor libertatis
деб аталган ва 
озодлик ҳимоячиси бўлган даъвогар низо қўзғатилган шахс озод эканлигини 
исботлаб бериши лозим бўлган. Бу жараён қонунда ўрнатилган шаклда 
амалга оширилган. Иш муваффақиятли якунланса, суд қарори
liberum esso
– шахс озод эканлигини англатган. 
Бу ҳолатга қарама-қарши ўлароқ 
vindicationem in servitutem
деб аталиб, 
бунда эркин яшаб келаётган шахс, аксинча, ўз ҳолати бўйича қул
ҳисобланган бўлса, даъвогар унинг қуллигини исботлаб бериши шарт 
бўлган. Агарда шахснинг қуллиги исботланса, суд қарори
servum esso
–
қул
деб англатган. 
Маълум шахснинг озод ёки қуллик ҳолатида эканлиги масаласини 
аниқлашдан ташқари, бирон-бир шахс озод туғилганми ёки озодликка 
чиқарилганми ва у патронат муносабатларини бажариши шартми ёки йўқми, 
бу масалалар ҳам катта аҳамиятга эга бўлган. Бу масала судда патронат 
муносабатларига асосланган ҳуқуқларни таъминлаш ҳақида низо қўзғатган 
шахсни кўрсатиш лозим эканлиги, томонлар учун эса, умуман патронат 
муносабатлари мавжуд ёки мавжуд эмаслик масаласини аниқлашни талаб 
қилган. Ҳар ҳолда судья бу масала бўйича талаб тўғрисида қарор қабул 
қилишдан олдин патронат муносабатларининг мавжудлиги тўғрисидаги 
масалани ҳал қилиши лозим бўлган.