Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Руҳий, 
ахлоқий ва жисмоний камчилиги мавжуд бўлган 
шахсларнинг муомала лаёқати.
Руҳий ва жисмоний ривожланишда 
орқада қолган шахслар ўз ҳаракатлари учун жавоб бера олмаслиги туфайли 
уларнинг муомала лаёқати чекланган. Бундай шахсларнинг ҳолати идиотизм 
(dementia, amentia) ва қутуриш (furor) белгилари билан кечса, улар касаллик 
пайтида муомала лаёқатидан маҳрум бўлган, соғ бўлган пайтда муомала 
лаёқатига эга бўлган.
Керагидан ортиқ сарф-харажат қилиб юборадиган шахслар (prodigi), 
яъни мерос мулкини ўйламасдан исроф қиладиган ва бу ҳаракатлари билан 
оиланинг моддий аҳволига зарар етказадиган шахслар ҳам чекланган 
муомала лаёқатига эга бўлган. Уларнинг муомала лаёқати, мазмунига кўра,
(impuberes infantia majores)ларнинг муомала лаёқати билан тенглаштирилган.
Баъзан жисмоний камчилиги мавжуд бўлган шахсларнинг муомала лаёқати 
ҳам (фақат доимий жисмоний камчилиги туфайли бажарилиши мушкул 
бўлган ҳуқуқий ҳаракатлар тўғрисида гап кетганда) чекланган. 
25 ёшга етмаган шахсларнинг муомала лаёқати. 
Рим ҳуқуқининг 
классик даврида 14 ёшга етган эркак шахслар тобора кенгайиб ва 
ривожланиб бораётган ҳуқуқий муомалага киришиш учун етарли 
тажрибага эга бўлмаганлиги сабабли, ҳуқуқий муносабатлардан бирон-бир 
зарар кўрса, Рим преторлари бундай шахсларга restitutio in integrum ob 
aetatem ёки аввалги ҳолатга қайтариш ҳуқуқини беришган. 25 ёшга етмаган 
шахслар билан шартномавий муносабатларга киришаётган шахслар
иштирокида шартнома тузилаётган пайтда, шартномада фирибгарлик 
аломатлари бор-йўқлигини аниқлаш мақсадида таклиф этилган Рим 
фуқароси, яъни васий (
curator)
шартнома тўғрилигини кафолатлаган. 
Васийларнинг вақти-вақти билан таклиф этилиши кейинчалик доимий тус 
олди. Шу сабабли, 25 ёшга етмаган шахслар, улар устидан тайинланган 
ҳомийлик бекор қилинган бўлса ҳам, васийга эга бўлиши шарт бўлган. 
Бундай шахсларнинг муомала лаёқати impuberes infantia majores
шахсларнинг муомала лаёқатидан кенгроқ бўлган. Бу ҳуқуқ нормаси 
ўрнатилгандан кейин эркаклар учун балоғат ва муомала лаёқати ёши 14 
ёшдан 25 ёшгача қилиб белгиланган, аёллар ҳомийликдан озод қилингандан 
кейин эса улар учун балоғат ёши ҳам ана шундай ёш қилиб белгиланган. 
Алоҳида ҳолларда ва императорнинг махсус рухсати билан эркаклар 
муомала лаёқатига – 12 ёшдан эга бўлиши ва 18 ёшдан уйланиши мумкин 
бўлган (venia aetatis). 

---

68 
3-