Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

bonum vacans
деб аталган. 
2-
§. 
Васият бўйича мерос қолдириш 
 
Васият тушунчаси.
Васият мерос қолдирувчи шахснинг ўлимидан 
кейин унинг мулки кимга ва қандай тақсимланиши тўғрисидаги шахсий 
формал ва тантанали қилган эълонидир. Бу эълон фақат мерос 
қолдирувчининг бир томонлама акти ҳисобланган. Ульпиан васиятга шундай 
таъриф берган: 
Testamentum est mentis nostrae iusta contestato in id sollemniter factum,
ut post mortem nostam valeat (D. 20.1.1.) – Васият ўлимимиздан кейин 
амалда бўладиган эрк-иродамизнинг тантанали қилинган ифодасидир. 
Васият Римда XII жадвал қонунлари давридан бошлаб маълум эди, 
васият бўйича мерос қолдириш баъзи ҳолларда қонун бўйича мерос 
қолдиришдан аҳамиятлироқ эди. Бир мерос қолдираётган шахснинг мерос 
мулки бир вақтда ҳам васият асосида, ҳам қонун бўйича мерос қилиб
қолдирилиши мумкин эмаслиги тўғрисида қоида амал қилган. 
Васият шакллари. 
Қадимги даврда васият шакллари қуйидагилардан 
иборат бўлган: 
а) Васиятнинг энг қадимги кўриниши
testamentum comitis calatis
бўлиб, у comitis calataда pontifex maximus раислигида вояга етган Рим 
фуқаролари иштирокида йилда 2 марта: март ва май ойларида қолдирилиши 
мумкин бўлган. Васият қолдирувчи ўз иродасини оғзаки равишда ифода 
этиб, биринчидан, меросхўр тайинлаган, меросхўрга легатлар бериши 

---

247 
тўғрисида фармойиш берган, хотини ва вояга етмаган фарзандларига ҳомий 
тайинлаган ва ниҳоят, халқ мажлисига шундай мурожаат этган:
«Ita do, ital ego, ita testor, itaque vos, Quirutes, testimonium perhibitote» –
«шундай тарзда ўз мулкимни бериб юбораман, васият қиламан ва сиз, 
квиритлар, бунинг гувоҳи бўлишингизни сўрайман». 
Комиций мерос қолдирувчининг вафотидан сўнг мерос мулки кимга 
қолиши тўғрисида қарор чиқарган. Мабодо васият қолдириш кўрсатилган 
тартибга ва одатларга риоя қилинмасдан бажарилса, халқ мажлиси мерос 
қолдирувчининг бу эрки-иродаси – рогацияни қайтариши мумкин бўлган. 
б)