Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

§. Қонун бўйича мерос қолдириш 
 
Қадимги ҳуқуқ бўйича мерос қолдириш тартиби.
Қадимги ҳуқуқ 
бўйича қонун бўйича мерос қолдириш тартиби агнат қариндошликка 
асосланган, чунки битта рaterfamiliasга қарам бўлган шахслар биргаликда 
яшагани ва меҳнат қилгани сабабли қариндош ҳисобланган. Қадимги даврда 
мерос қолдириш кўпинча мерос қолдиришнинг қонуний ёки интестат 
тартибига асосан амалга оширилган. Мерос қолдириш тартибининг бундай 
тури XII жадвал қонунлари (5-жадвал)да белгиланган: «si intestato moritur
cui suus heres nec escit, agnatus proximus familiam habeto. Si agnatus nec
escit, gentilies familiam habendo» – «агарда кимда-ким васиятномасиз ва
sui даражасидаги меросхўрлари бўлмаган бўлса-ю, вафот этса, унинг мулки
яқин агнат қариндошига тегади, агарда агнат қариндоши бўлмаса, мерос 
уруғ жамоаси аъзоларига тегишли бўлади». Шу тариқа ворисларнинг 3 
даражаси белгиланган. 
а) Ворисларнинг биринчи даражасига 
heredes sui
кирган. Буларга 
paterfamilias билан яшаган ва унинг ўлимидан кейин sui juris шахсларига 
айланган ва оила мулкини тасарруф этиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар 
кирган. Heredes sui даражасига paterfamiliasнинг қонуний фарзандлари ва 
фарзандликка олинганлар, унинг хотини кирган. Истисно ҳолларда
paterfamiliasнинг patria potestasидан чиққан қариндошларининг авлодлари
ҳам мерос ҳуқуқига эга бўлган. Heredes sui даражасидаги меросхўрлар 
меросни
per capita 
–
тенг
қилиб бўлишган. Турли даражадаги агнат 
қариндошлар мерос мулкидан уларнинг вафот этган аждоди олиши керак 
бўлган улушга эга бўлишган. 
б) Қонуний ворисларнинг 2-даражасига агнатлар ичидан фақат энг яқин
агнат –
agnatus proximus
кирган. Қолган агнат қариндошлар меросни per 
capita бўлишган. Энг яқин агнат меросни қабул қилмаса, репрезентация ва 
деволюция ҳуқуқлари юзага келмаган. 
в) Ворисларнинг 3-даражасини
gentiles
ташкил қилган. Улар мерос 
мулкига de cuius васиятнома қолдирмаган бўлса ва heredes sui ҳамда
agnatus proximus қариндошлар бўлмаган тақдирда эгалик қилишган. 

---

244 
Gentilesнинг мерос тариқасида олган мулки, агарда у ер бўлса, ager 
gentilicusга киритилган ёки уруғ жамоасининг қарорига асосан тасарруф 
этилган.