Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

dominium ex jure
Quiritum
(квирит мулкчилиги) билан бир қаторда
in bonis esse
–
бонитар 
мулкчилиги ташкил топди, цивил меросхўр билан бирга мерос мулкига 
претор эгалиги 
–
honorum possessor яратилди. Бошқа институтларда претор 
ҳуқуқи ёрдамида цивил ҳуқуқи институтларининг мазмуни ўзгарди. 
Вақт ўтиши билан, узлуксиз ўзаро ҳаракат натижасида цивил ҳуқуқи ва 
претор ҳуқуқи тобора яқинлашиб борди. Император Адриан даврида юрист
Сальвий Юлиан томонидан эдиктлар кодификация қилинганидан кейин бу 
яқинлашув анча кучайди. Лекин мазкур яқинлашувга қарамай, Римдаги 
консерватизм туфайли бу иккала тизим бир-бирига қарама-қарши қўйилар 
эди. Шундай бўлса-да, классик юристлар давридан бошлаб цивил ва претор 
ҳуқуқи ягона ҳуқуқий тартиботга бирлаша бошлади. Милодий IV ва V 
асрларда бу бирлашув жараёни тезлашиб, барча ҳуқуқ институтларининг 
тузилишига ва уларнинг тизимлашишига катта таъсир кўрсатди. Юстиниан 
кодификациясидаги янги бўлиб туюладиган нормалар ва институтлар
моҳияти жиҳатидан классик даврдан бошланган цивил ҳуқуқи ва претор 
ҳуқуқининг бирлашуви маҳсулидир. 
Халқлар ҳуқуқи (ius gentium).
Цивил ҳуқуқи претор ҳуқуқи тизимидан 
ташқари яна бир ҳуқуқ тизимига – халқлар ҳуқуқига қарши қўйилар эди. Бу 
тизим Рим ҳуқуқида ўзига хос бир ҳодиса сифатида намоён бўлган.
Цивил ҳуқуқи фақатгина Рим фуқароларига нисбатан қўлланилар эди. 
Рим жамоасига кирмаган қолган барча аҳоли душман ҳисобланиб, тегишли 
ҳимояга эга бўлмаганлар. Ишлаб чиқариш ва маҳсулот айирбошлаш ҳамда 
савдо-сотиқнинг тобора ривожлана бориши асносида римлик бўлмаган 
аҳолини асосий хусусий ҳуқуқлар (мулк ҳуқуқи, шартномаларга киришиш 
ҳуқуқи) билан римлик бўлмаган аҳолини таъминлаш масаласи пайдо бўлди. 
Мана шундай шароитда 
ius gentium
деб аталувчи ҳуқуқ тизими, яъни 
халқлар ҳуқуқи шаклланди.
4-