Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

agere
– судларда ишлар кўрилиши устидан раҳбарлик олиб бориш,
-
r
espondere 
– юридик маслаҳатлар бериш,
-
scribere 
– ҳужжатларни ёзма равишда расмийлаштиришдан иборат 
бўлган. 
Республика давридаги юристлар фаолиятининг амалий табиати уларнинг 
XII жадвал қонунларига берган шарҳларида ўз ифодасини топган (м.а. II 
асрдаги Элий Пет Катнинг 3 қисмдан иборат шарҳлари: матнни шарҳлаш,
юристлар шарҳи ва даъво формулалари). Милоддан аввалги II асрда бир 
қатор ҳуқуқий қоидалар ва амалиётни умумлаштирган Марк Порций Катон, 
мил. ав. I асрда цивил ҳуқуқини 18 китобда жамлаштирган Квинт Муций 
Сцевола, претор эдиктига биринчи бўлиб шарҳ берган Сервий Сульпиций 
Руф, унинг шогирди бўлган ва цивил ҳамда претор ҳуқуқларига 40 дигест 
китобларида шарҳ берган Алфен Вар, Марк Юний Брут, Публий Муций 
Сцевола ва ёрқин нотиқ ҳисобланган Цицероннинг яратган асарларини 
алоҳида кўрсатиш мумкин.
Классик даврга келиб Римда юристлар фаолияти янада ривожланди. 
Хусусий мулк ривожланган айни шу даврда хусусий ҳуқуқ тараққиётнинг
юқори чўққисига чиқди. Мазкур ҳолат юристлар фаолиятининг кенг 
ривожланиши учун замин бўлиб хизмат қилди. Улар олдида турган 
вазифалар серқирра ва мушкул бўлган. Синфий зиддиятлар тобора 
кескинлашиб ва чуқурлашиб бораётган, қуллар норозилиги қулдорлик 
тузумига тобора кўпроқ хавф солиб бораётган шароитда қулдорлар синфи 
ҳокимлигини таъминлаш учун фавқулодда чоралар талаб қилинар эди.
Эркин аҳоли табақалари ўртасидаги зиддиятлар ҳам кучайиб бораётган бир 
шароитда ва давлат ҳудудларининг кенгайиши ва савдо-сотиқнинг 
кучайиши, шунингдек, хўжалик муносабатларининг ривожланиши ва 

---

19 
мураккаблашуви ҳуқуқий тизимда тегишли ўзгаришлар ўтказишни тақозо 
этди. Пайдо бўлаётган муаммо ва масалаларни ҳал этишда, биринчи 
навбатда, ҳоким синф манфаатларини ҳимоя қилган ҳолда ва, айниқса,
қулдорларнинг ерга бўлган мулкчилигини таъминлаган ҳолда юристлар 
фаолияти ана шу мақсадларни амалга оширишга йўналтирилган эди. 
Классик даврда яшаб ижод қилган юристлар бу мақсадларни муваффақият 
билан ҳал этдилар. Амалий тажрибаларга таянган юристлар айрим ҳуқуқий 
казусларни ҳал қилиш жараёнида, ўзларининг қисқа ва аниқ қарорларида
янги замон талабларига мос келадиган ва қулдорлар манфаатини ҳимоя 
қилган ҳолда ёндашдилар. Баъзан, моҳиятига кўра янги принципларни
ўрнатишда Рим юристлари уларни аввалги тушунчаларга асосланган ҳолда
баён этишар ва бу ҳолатларни ҳал этишда таниқли юристлар фикрига
таянишар эди. Улар аввалги қонун нормаларини шарҳлашда фақатгина 
грамматик-луғавий томондан ёндашмасдан, балки нормаларда қонуннинг 
моҳиятини очиб беришга ҳам уринар эдилар. Машҳур юрист Цельз 
айтганидек: «Scire leges non hoc est verbaearum tenere, sed vim ac
potestatem (Д.1.3.17.) – қонунни билиш фақат унинг сўзларини яхши 
тушунишгина эмас, балки бу сўзларнинг куч ва қудратини ҳам яхши 
тушунишдан иборат». 
Қадимги цивил ҳуқуқи 
–