Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги р. Расулов умумий



Download 5,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/133
Sana21.03.2022
Hajmi5,09 Mb.
#504893
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   133
Bog'liq
2 5242426163690738508

6
o f
-
ловчисиз кушма гаплар, богланган кушма гаплар ва 
эргаш гапли кушма гаплар - уларнинг тараккиёти 
масаласига махсус тухталади. Шунингдек, олим ушбу 
манбада XII асрга оид «Хибатул хакрйик^нинг, XII -
XIV асрга оид «У>узнома» ва XX асрнинг машхур 
романларидан бири булган «Утган кунлар» асарининг 
синтактик та>ушлини беради.
Ш авкат Рахдоатуллаев
Шавкат Рах,матуллаев узбек тилшунослигида катта 
салмо^кд эга булган, кенг кдмровли серма^сул олим, 
филология фанлари доктори (1966), профессор (1967).
Шавкат Ра^матуллаев 1926 йилда Тошкентда т у т л -
ди. 1943-1947 йилларда \озирги УзМУ (собик ТошДУ)- 
нинг филология факультетида укиди. 1952 йилда про­
фессор М.Насилов ра\барлигида «Образли феъл фразео- 
логик бирликларнинг асосий грамматик хусусиятлари» 
мавзусида номзодлик, 1966 йилда «Узбек фразеология- 
сининг баъзи масалалари» мавзусица докторлик диссер- 
тациясини ёкдади.
Ш.Рах^матуллаев узбек фразеологиясининг сар-дори- 
дир. У айни сохага оид катор асарлари билан ушбу 
йуналишнинг илмий — назарий ва амалий пойдеворини 
куриб берди, уни юксалтирди, шакллантирди.
144


Кенг камровли олим узбек илмий тилшуносли­
гининг кдтор йуналишлари: лексикология, фразеология, 
семасиология, морфология, лексикография, этимология 
ва бошкалар буйича жидций тадк,ик,отлар яратди. Улар:
I. «Фразеологик бирликларнинг асосий маъно турлари»
(1956). 2. «Фразеология. Хозирги замон узбек тили»
(1957) 3. «Модал сузлар. Хозирги замон узбек тили» 
(1957) 4. «Кушма сузларнинг имло к,оидалари ва лугати» 
(хамкор, 1961) 5. «Узбек тили» (хамкор, I кдсм, 1963.).
6. «Узбек тилининг к;иск,ача фразеологик лугати» (1964).
7. «Лексикология хамда фразеология. Хозирги узбек 
адабий тили» (1965). 8. «Узбек фразеологиясининг баъзи 
масалалари» 
(1966). 
9. 
«Нуткдшиз 
курки» 
(1970). 
10. «Узбек тилининг изохли фразеологик лугати» (1978).
II. «Узбек тили антонимларининг изохли лугати» (хам- 
кор, 1980). 12. «Узбек тили омонимларининг изохли 
лугати» (1984). 13.«Узбек тилининг имло лугати» (хам- 
кор, 1995). 14. «Хозирги узбек адабий тили» (хамкор, 
1998). 15. «Узбек тилининг этимологик лугати» (2000, 
2003). 16. «Хозирги адабий узбек тили» (2006) ва бош- 
к>алар.
Олим фразеология буйича нафак,ат узбек тилшу- 
нослигида, балки туркий тилшуносликда хам етакчи 
мутахассислардан хисобланади. Шунингдек, у узбек 
тилшунослигида йирик лексикограф сифатида хам тан 
олинган булиб, айникса, энг мураккаб ва машакдатли 
булган изо\ли лугатлар яратишда пешкдцам хисоб­
ланади.
Маълумки, узбек тилшунослигида тилга система 
нук^аи назаридан ёндашиш, систем — структур жихат- 
дан лисоний 
х р д и с а л а р н и
тахлил кдтиш , даставвал, 
лексикология сохасидан бошланган. «Натижада, узбек 
тили 
лексикологияси 
тавсифий 
боск,ичдан 
янги 
боскдчга - назарий боск^чга, лексикани маълум лексик
— семантик гурухлардан (ЛСГ) ташкил топган бутунлик, 
лексик бирликларни муайян маъно элементларининг
145


I
муносабатидан ташкил топган тизим сифатида урганиш 
бос^ичига кутарила борди. Бу билан узбек тавсифий 
лексикологиясидан систем (назарий) лексикологияга 
утила борди. Ана шу жараённи профессорШавкат Рах;- 
матуллаев ва унинг шогирди И . Кучк,ортоевлар бошлаб 
берди».59
Олимнинг катта хизматларидан яна бири шуки, у 
узбек тилшунослигида илк бор тилимиздаги туркий 
сузларни к,амраб олтан этимологик лугат яратди. Катга 
\ажмда (31,5 б/т) тузилган ушбу лугат 
ofhp
ме^нат 
эвазига юзага келганлиги мутлак, ха^икатдир. Муаллиф 
айтганидек, «Узбек тилининг этимологик лугатини 
тузишга интилганлар булди, лекин илмий ишларда 
айрим сузларга тарихий — этимологик изох, беришдан 
нарига утилмади. Дахрнинг кажрафторини к,арангки, 
бундай лугат тузиш менинг зиммамга юкланди».60 
Айтиш 
мумкинки, 
Ш. Рах,матуллаев 
уз 
зиммасига 
юклатилган вазифани шараф билан бажарди.
Хуллас, узбек тили этимологиясининг шаклланиш 
жараёни дастлабки тажриба сифатида бошлаб берилди.

Download 5,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish