Махмуд аз-Замахш арий
Хоразмнинг Замахшар киш -
логада дунёга келди. Унинг ёш лик йиллари илму фан ва
маданият тараканй калган даврга тукри келди. Замах-
шарийлар оиласи диндор, \урматга сазовор зиёли оила-
лардан эди. Шунга кура у дастлабки билимини Замах-
шарда-уз
ота-онасидан олади, хат-саводли булади. Мах
муд уз билимини ошириш. илм-ф ан бобида мукаммал
булиш мак,садида Хоразмга (Урганчга, сунгра эса Бухо-
рога) йул олади. Ушбу шахарлардаги мадрасаларда узи
нинг маънавий-маърифий савиясини оширади. Билим-
ни янада чукурлаштириш мак,садида Исфахон, Богдод,
М акка. Марв, Нишопур, Ш ом, Хижоз ва Ирок, каби
илм -ф ан, маданият таракдий
килган шахарларда булади,
етук алломалардан, олиму фозиллардан илм -ф ан сир-
ларини урганади, тиним сиз мехнат килади, доимий
изланишда булади. Шунга
кура Махмуд аз-Замахш арий
уз замонасининг буюк алломасига, илм-фан хрмийсига,
донга кетган машхур киш исига айланди.
Буюк аллома авлодлар учун улкан бой илмий мерос
Колдирди. У тилш унослик, лукатшунослик, жугрофия,
адабиёт, аруз, тафсир, хадис,
ф икх ва кироат илмига оид
50 дан ортик асар яратди, куплаб шеърлар ёзди.
Машхур тарихчи Ибн ал-К,ифтий Махмуд Замах-
шарий хакида шундай дейди: «Худо рахмат килгур аз -
Замахшарий илму адаб, нахв ва
лугат бобида узгаларга
мисол (намуна) буладиган аллома эди», деса, Миср та-
рихчиси ибн Тагриберди эса Махмуд Замахшарий «шайх,
буюк аллома, уз даврининг ягонаси, уз асрининг энг
пешвоси ва имоми булган», дейди.
Буюк имом Замахшарий тилш унослик бобида хам
к,атор асарлар яратдики, бу асарлар дунё
тилшунослиги
фанида алохида кадрланади.
Махмуд аз - Замахшарийнинг тилш уносликка оид
асарлари куиидагилар:
1.
«Ал - муфассал фи санъат ил-иъроб» («Флексия
санъати хакида муфассал китоб»).
55
2. «Ал - мухожат бил - масоил ан - нахвия ав ал-
ахажий ан - нахвия» («Грамматик масалаларга оид жум-
боклар»).
3. «Ал-унмузаж фи-н-нахви» («Грамматик намуна-
лар хакида»),
4. «Самийм ул-арабия» («Араб тилининг негизи»).
5. «Ал-муфрад ва-л-муаллиф ф и-н-нахви» («Грам-
матикада бирлик ва куплик»).
6. «Ал-муфрад ва-л мураккаб ф и-л-арабия» («Араб
тилида бирлик ва куплик»).
7. «Ал-амалий
ф и-н-нахви»
(«Грамматик к,оида-
ларда орфография»).
8. «Дийвон ут-тамойил» («Ассимиляция хакдда де
вон»)17
Араб тили грамматикасига оид асарлар ичида Замах-
ш арийнинг бир ярим йил
давомида М аккада яратган
«Ал - муфассал» (1121) китоби алохида урин тутади.
Айни асар араб тилининг морфологияси ва синтакси-
сига оид тадк,ик,от булиб, у мусулмон оламида машхур
булган ва юксак бахоланган.
Замахш арийнинг «Ал-Муфассал» асарида грамма-
тикага оид масалалар суз туркумлари-от,
феъл ва юкла-
малар оркали урганилган. А сарнинг хар бир булимида
морфология -ва синтаксис масалалари куриб чик,илган.
Асар ф онетика булими билан якунланади.
Ушбу асарнинг бир кулёзмаси Тош кентда, узФА-
нинг Ш аркш унослик институтида сакданади.
Махмуд
Замахш арийнинг
«Мукдпдимат
ул-адаб»
(«Адабиёт мукаддимаси» 1137) йирик асари хам булиб,
аллома бу асарда уз давридаги
араб тилининг истеъ-
молда булган катор суз ва ибораларини жамлашга
Харакат кдлган, уларнинг этим ологияси хакида к,иммат-
ли маълумотлар берган. Замахш арийнинг «Мукаддимат
ул - адаб» асари беш булимдан иборат булиб, унда
Do'stlaringiz bilan baham: