Узбекистон Республикаси Олий ва ¤рта махсус таълим Вазирлиги

Компьютер вируслари хақида тушунча. Уларнинг турлари, уларга қарши кураш усуллари ва антивирус дастурлар.

Сиз жуда кўплаб марта «компьютер вируси» иборасини эшитгансиз. Лекин компьютер вирусининг нима эканлигини, унинг қандай оқибатларга олиб келиши мумкинлигини, қандай қилиб уни аниқлаш мумкинлигини, унга қарши қандай усуллар билан курашиш мумкинлигини биласизми? Масалан, Сиз Интернет билан ишлаб ўтирганингизда, сизнинг адресингизга бир маълумот келди ва уни очганингизда компьютерингиздаги бир қанча қимматли маълумотлар йўқолиб кетди. Бу нима сабаблар орқали юз бериши мумкин деб ўйлайсиз? Ўзингиз ёки дўстларингиз тажрибасини умумлаштирган холда бу муаммо хақида бироз фикрлаб кўринг.

Ҳақиқатан ҳам, агарда дастурингизга, информацион системангизга ёки минг азоб билан яратган муҳим бир файлингизга компьютер вируси қандайдир йўллар билан кириб қолса, жуда ноқулай аҳволга тушиб қолишингиз мумкин. Бунинг олдини олиш ва компьютер вирусларидан самарали химояланиш учун уларнинг ўзи нима эканлигини, уларнинг қандай турлари мавжудлигини, улар қандай оқибатларга олиб келиши мумкинлигини ва уларга қарши курашиш учун нима қилиш лозимлигини пухта билиб олиш зарур бўлади. Ҳозирги пайтда вирус ва антивирусларнинг турлари шу қадар кўп, ҳамда уларни хосил қилишда шунчалик кўп программистлар бандки, агар масаланинг моҳиятини тушунмасангиз, бу ғоялар тўфонида ғарқ бўлиб кетишингиз ҳам мумкин. Бунда "Аҳмоққа қарши осонгина курашиш мумкин, лекин топқир аҳмоққа қарши курашиш жуда ҳам қийин", - деган иборанинг тўғрилиги яна бир карра исбот бўлади, десак хеч ҳам янглишмаган бўлар эдик.
Компьютер вируси ибораси 1984 йилда пайдо бўлиб, у оммавий ахборот воситалари, семинарлар ва конференцияларда хар томонлама ёритилиб борилаяпти. Илк компьютер вируси Америкалик Фред Коэн томонидан ёзилган программа бўлиб, унинг асосий вазифаси программаларни ноқонуний кўчириб олишга қарши қаратилган эди. Яъни, бирор-бир программа ноқонуний кўчириб олиб кетилса, ушбу яратилган программача ҳам унга қўшилиб кўчирилади ва ўша ишлатилган компьютердаги қимматли ахборотларни дискдан ўчириши, файлларни йўқотиши ва шунга ўхшаш номаъқул ишларни амалга ошириши мумкин. Коэннинг бу иши компьютерлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича анжуманда эълон қилингандан сўнг, "XX аср компьютер вабоси", яъни компьютер вируслари кўпайиб, §арбий Европа ва АҚШ бўйлаб тарқалди. Образли қилиб айтганда, «Жахон бўйлаб бир шарпа кезиб юрибди – у хам бўлса компьютер вируси шарпасидир» . Улар жуда кўплаб фирмалар, давлат ташкилотлари, илмий лабораториялар компьютер тизимларини ишдан чиқарди ёки уларга жиддий зарар етказди. Ҳозирги пайтга қадар компьютерларни вируслар хужумидан асраш долзарб вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Бизга маълум бўлган компьютер вируслари асосан бир хил тузилишга эга. Улар тўрт қисмдан иборат бўлиб, унинг биринчи қисми вируснинг компьютер хотирасига
киришини таъминлайди, иккинчи қисми вирусни қаттиқ ёки эгилувчан дискка нусҳалашга хизмат қилади. Бунда вирус файлларга қўшилиб олиши ёки дискнинг ишга тушириш секторига жойлашиб олиши мумкин. Учинчи қисмда вирус ўз фаолиятини қандай шароитларда бошлаши зарурлиги кўрсатилса, тўртинчи қисмда унинг алгоритми баён этилади.
Компьютер вирусининг ўз фаолиятини қандай бажаришини Lehigh вируси мисолида кўриб чиқамиз. Ушбу вирус кўпайиш нуқтаи-назарида жуда қулай бўлган жойда, яъни операцион системанинг command.com файлида яширинади. Бу файл операцион системанинг барча асосий буйруқлари - DIR, DEL, COPY ва бошқалар ишлатилганида таъсир қилиши мумкин. Демак, ушбу холда вируснинг тарқалишига жуда ҳам қулай имконият мавжуддир. Бундан ташқари вирус билан боғлиқ кодлар системасини сақлаш учун файлнинг стек деб аталмиш бўлаги (маълумотлар кетма-кетлигини вақтинча сақлаш учун мўлжалланган қисм) танланган бўлиб, бунинг натижасида зарарланган COMMAND.COM файли зарарланмаган файлдан ўлчами билангина фарқ қилади. Ҳар бир дискли операцион система (DOS) буйруғи киритилганида, вирус зарарланмаган файл борлигини текширади ва бундай файл мавжуд бўлса, уни берилган программа воситасида зарарлайди. Зарарланган файллар сони тўрттага етганда, вирус ўз фаолиятини бошлайди, яъни қаттиқ дискдаги барча маълумотларни ўчириб ташлайди.
Ҳозирги пайтда вирусларни уларнинг фаолиятига қараб тўрт асосий турга бўлиш мумкин: "қопқон", "мантиқий бомбалар", "чувалчанглар" ва "троян отлари".