«Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти

-■&*/•■!&*&? •••• -
i /г ^ '
я".
3$: i *- •
;:Лх
'


Zamaxshariyning «Al-Kashshof» asarining Bag'dodda ko‘chirilgan nodir nusxasi.




BURH MARG'
(to‘liq ismi Abulhasan
Abubakr ibn Abduljalil al-Farg‘oniy al-Rishtoniy al-Marg‘inoniy) (1123.23.9— 1197.29.10)


yodgorlik majmuidagi ramziy maqbara (Marg'ilon shahri).


Buyuk faqih, imom Burhoniddin Marg‘inoniy Farg‘onaning Rishton tumanida tug‘ilgan. Dastawal otasi Abubakr ibn Ab­duljalil, so‘ng imom Bahouddin Ali ibn Muhammad Asbijobiy qo‘lida tahsil ko‘rdi. Rishton, Marg‘ilon, Buxoro, Samarqand va Movarounnahrning boshqa shaharlarida islomiy ta’lim olib, sun- niylikdagi diniy-huquq mazhablaridan biri — hanafiylik mazhabi- ning buyuk faqihi sifatida nom qozondi. Shayxulislom bo‘lib yetish- di. 1149-yili haj safariga bordi va umrining oxirigacha Samar- qandda yashadi va o‘sha yerda vafot etdi (Chokardiza qabris- t°niga dafn etilgan.)
Burhoniddin Marg‘inoniy fiqh bo‘yicha asosiy asari “Bidoyat ^ul-mubtadi”’ (“Boshlovchilar uchun qo‘llanma”)ni hanafiylik na- zariyotchisi, shariat asoschilaridan Abul Hasan al-Quduriy (1029- yil vafot etgan) va Muhammad ash-Shayboniy (884-yil vafot


107




iimiy maktab yaratib,
yo'zai Wanjona diyorini
jahomja tarannum et-
yan isiom hiujiujghu-
nodiyininy yana bir
uikan namoyandasi
^Burhoniddin Mary'i-


nomini butun musul-


etgan) asarlariga tayanib yozgan.
Burhoniddin Marg‘inoniyning ush-
bu kitobi nazariy asar bo'lib, un-
dan amaliy jihatdan foydalanish qi-
yin bo‘lgan. Shu sababli Burhonid-
din Marg‘inoniyning o‘zi 8 jildli
sharh — “Kifoyat ul-Muntahiy”
(“Yakunlovchilar uchun tugal
ta’limot”)ni yozishga qaror qilgan.
Keyinchalik bu kitobi asosida “Ki-
tob al-hidoya” (qisqacha nomi
«т т. l » «НП 6 < . ,
Hidoya — 1 о g ri yo 1 )m
yaratdi (1178). Burhoniddin
Marg'inoniy bu kitobda o‘sha za-
monlarda mo‘min-musulmonlar
duch keladigan dolzarb hayotiy
masalalarni, jumladan oilaviy va ij-
timoiy munosabatlar, mulkchilik,
savdo-sotiq, jinoyat va jazo, inson-
ning burch va mas’uliyatlariga taalluqli juda ko‘p murakkab muam-
molarni islomiy huquq nuqtai nazaridan hal etib berdi. Mazkur
kitob nafa,necha tillarga taijima etilib ma’lum va mashhur bo‘lib ketdi. Bu
kitob fiqh ilmi bo‘yicha eng aniq, izchil, mukammal asar bo‘lgan.
Undan asrlar davomida islom huquqshunosligi bo‘ykha nufuzli
huquqiy manba — asosiy qo‘llanma sifatida foydalanilgan. Shu
sababli alloma nafaqat ulamolar, balki oddiy xalq orasida ham
“Hidoyat yo'lining sarboni” deya katta hurmat-e’tibor topdi-
“Burhoniddin val-milla” (Din va millatning hujjati) degan yuk-
sak unvonga sazovor bo‘ldi.


num.
lar davomida ezodab


Islom Karimov


108'

Burhoniddin Marg'i-
noniy yana bir qancha asar-
lar yozgan: “Nashr ul-
mazhab” (“Mazhabning
tarqalishi”), “Kitob ut-taj-
_nis val-maziyd” (“Fuqaro-
lik huquqini taqdim etish”),
“Kitob ul-faroiz” (“Maj-
buriyatlar haqida kitob”),
“Maziyd fi furu ul-hanafiy
(“Hanafiya mazhabiga qo‘shimchalar”) va boshqalar. U o‘z asar-
larida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mulkchilikning turli shakl-
lari (davlat va xususiy mulkchilik), moliyaviy faoliyat, jinoyat va
jazoning huquqiy asoslari, fuqarolik huquqi nazariyasi va amali-
yoti, qozilik muassasalari tarkibi, tartibi va jinoiy ishni ko'rish
masalalarini batafsil yoritib berdi. Bu asarlarda adolat tuyg‘usi,


Burhoniddin Marg‘inoniyning :

«Hidoya»
Sunniylikdagi Imomi A’zam asos solgan diniy-huquq mazhab- laridan biri — Hanafiylikda keng tarqalgan shariat qo'llanmasi (kodeksi). Uni Burhoniddin Marginoniy 13 yil davomida yozgan. «Hidoya» 4 jild, 57 kitob, 165 bob, 152 fasldan tarkib topgan. «Hidoya» yozilish uslubi bo'yicha ajralib turadi. Unda huquqiy muammolaming yechimi dastavval mashhur faqihlaming fikr- xulosalarini bayon qilish va unga boshqa fiqh olimlanning etirozlari va qo shilishlarini izhor qilish yo'li bilan berilgan. Bu bilan muay- yan huquqiy muammoning eng ma’qul yechimini tanlab olish rnumkin bo'lgan.