Узб еқистон сср фанлар академияси

Қарши кўмакчиси жўналиш келишигидаги сўзни бошқаради. Бошқарилувчи сўз асосан ўтган замон сифатдоши орқали ифодала­нади; баъзан бошқарилувчи сўз от бўлиши ҳам мумкин. Ҳар икки ҳолатда ҳам бошқарилувчи сўз бирор шахснинг истаги, хоҳишини ифодалайди, шунинг учун ҳам бошқарилувчи сўз кутмоқ, хоҳиш каби феъл ёки от бўлади: Бироқ, Сидиқжоннинг кутганига ц,арши, Зуннунхўжа қовоғини солиб, тескари царади (А. Қаҳҳор). Мен ҳам, Гюбертнинг кутганига қарши, лип этиб тор йўлакка кирдиму, чоғроқ бир ҳовлига чиқиб олдим (Г. Брянцев).Қўлтиқлашиб бир-бирига узатган цўллар Навоийни, унинг хоҳишига царши, юқо- ри чиқариб қўйган эди (О й б е к).
Қарши кўмакчиси бошқарган айрим конструкцияларда кесим­дан англашилган мазмуннинг рўй бериш сабабини ифодалаш от- тенкаси ҳам бўлади: У, ҳар эҳтимолга қарши, шахсий окопчаларга бўлинишлари ҳақида фармойииг берди (Г. Б р я н ц е в).

2. 
   Тўсиқсизлик мазмуни царамай, қарамасдан кўмакчили кон­струкцияларда ҳам ифодаланади. Бу кўмакчилар жўналиш келиши­гидаги сўзни бошқаради., Бошқарилувчи бўлак қуйидагича ифода­ланади:
   

а) от билан: Эртаси кучли бош оғриғига қарамай, Амир Мўғул кўчиш ҳаракатига тушди(Ойбек).Аммо унга бўлган бутун му- ҳаббатига қарамай, энди сулҳ тўғрисида сўз бўлмаслигини қатъий билдирди (О й б е к).
б) ҳаракат номи билан: Кеча зўр бериб цаттиқ жанг қилиш на­тижасида қаттиц чарчашга царамай, бу кечаси командирлардан деярли ҳеч ким ухламади(Фурманов).
в) ўтган замон сифатдоши орқали: Чарчаганлигига қарамай,
Анатолийнинг кайфи хуш ва шод эди(Медведев).
От ёки сифатдош' орқали ифодаланган бошқарилувчи сўз бўл- моқ боғламаси билан келиши мумкин. Бу боғлама ўтган замонни ифодалаганда, сифатдошнинг -ган формасини, ҳозирги замонни ифодалашда, ҳаракат номининг -ш шаклини олади: Маълум бўли- шича бурун замонда, завод, эгаси бўлишига қарамай, у ҳам жабр кўрган эқан (А. Қ а ҳ ҳ о р). Остларида бир неча қават кўрпа бў- лишига царамай, устларига шинель ёпинганлар(Казакевич). У, чарчаган бўлишига щрамай, Юлдузхон билан тезроқ учрашши орзусида катта-катта қадам ташлаб, тез юриб борарди (Р. Ф а й- з и й). Жамил узоқда турган бўлишига қарамай, Тоҳир билан Ла- тфа ўртасидаги суҳбат мазмунини тахминан билар эди (М. Ибра­гимов).
Бонщарувчи сўз таркибида баъзан эгалик қўшимчаси бўлади. Эгалик қўшимчаси икки ҳолатда қўлланадн:
а) царамай, қарамасдан кўмакчилари бошқарган конструк- цияли ганларда икки субъектнинг ҳаракат-ҳолати ёки бир субъект- нинг икки хил ҳаракат-ҳолати ҳақида фикр юритилса: Раиснинг ча- қиришига қарамай, сўнгги ёзилган нотщлардан биронтаси ҳам мин- барга чицмади (Вл. Попов).Салима, ҳали анча ёш бўлишига қарамай, ишни уддалаб кетди.
Баъзан субъект белгисиз бўлади, аммо шаклга кўра, у эга ҳи- собланмайди, у белгисиз қаратқич ҳукмида бўлади: Шунча топши- риқ, гап-сўз бўлишига царамай, ҳа деса планни рўкач цилиб, ўзи- мизни юпатиб келмоқдамиз (Р. Ф а й з и й).
б) қаратқич ва қаралмиш муносабатига киришган от ва от алоқаси бўлса: Иккинчи звенонинг ерида, куннинг иссиғига қара- май, Погодин культивация щларди (Ш. Рашидов).Расмий қо- нуннинг қаттиқ бўлишига қарамай, дағал жоҳилликнинг шидда- тига қарамай, бундай йўл тутиш, айниқса, Катерина сингари характерлар учун аслида имкон бўлмайдиган иш эмасдир (Дарс- ликдан).
Эгалик қўшимчаси кўпроқ учинчи шахс шаклида қўлланиб, бошқа шахс шакллари кам ишлатилади: Сиз, ишда, ахлоцда синал- ган комсомол бўлишингизга қарамай, ёшларни тарбиялашда ҳеч нарса билмас экансиз (Р. Ф а й з и й).