Узб еқистон сср фанлар академияси

Нима сўзи эга, тўлдирувчи эргаш гаплари таркибида келиб, •бош гапда кўрсатиш олмошлари орқали ифодаланган бўлакни изоҳлаш учун ишлатилади: Нима буюрилган бўлса, шу бажарилди. Нимани кўрсатсалар, шуни келтирдим. Нимани айтсалар, шунга кўнади.
Нимаики — щммаси (барчаси, бари) сўзлари. Нима сўзига (и) ки ёрдамчисининг қўшилиши ннатижасида у сўз предметга нисбатан жамликни — «ҳамма нарса» деган маънони ифодалайди. Бу нис­бий сўзлар кўпинча эга эргаш гапли қўшма гапда ишлатилади. Эргаш гапДа жамлик маъноси англашилгани учун ҳам бош гапда жамликни ифодаловчи олмошлар — ҳамма, барча, бари каби сўз- лар ишлатилади: Кенг ҳовлида нимаики кўринса, ҳаммаси ҳам
Умрзоқ отанинг тириклигидан далолат берар эди (Ш. Раши­дов).Қизи нимаики деган бўлса, унингча ҳаммаси адолатсизлик эди (III. Р а ш и д о в).
Қайси (қандай) нарса — ўша (шу), қайси киши — у нисбий сўз- лари ҳам айрим эргаш гапларни бош гапга бириктириш учун хиз- мат қилали.
Қайси (қандай) нарса сўзи предметга нисбатан қўлланиб нима олмоши ўрнида келади: Қайси нарса кўзига кўринса, шу уни қи- зщтирарди.
Қандай — шундай сўзлари ўлчов-даража эргаш гапли қўшма гаплар таркибида эргаш гапни бош гапга бириктирувчи грамматик восита қаторида ишлатилиб, ҳар икки компонентда ҳам кесимга тобе бўлиб келади.
Бундай қўшма гапларда воқеаларнинг ўлчови, даражаси ўхша- тиш ва чоғиштириш билан боғла* кўрсатилади: Чўпон цўйини
цандай парвариш қилса, боғбон кўчатларини шундай парвариш щл.арди (С. А й н и й).
Нисбий сўзлар ҳар икки компонентдаги ҳол +кесим бирикма- сини бутунлигича изоҳлайди: Унинг бир ўзи дайдилик ва ўғирликда цандай қийинчилик билан кун кўрган бўлса, лойқа сувда ҳам худди шундай ўлим топсин («Афғон эртаклари»).
Қанча (қанчалик)—шунча (шунчалик) сўзлари. Бу нисбий сўзлар ўлчов-даража эргаш гапли қўшма гаплар таркибида қўлла- ниб, компонентлардаги воқеанинг ёки белгининг даражасини ўлчаш,. аниқлаш учун ишлатиладн: Канча йироц, кетса, шунча тез келур (У й ғ у н). Куз қанча яхши келса, колхозчилар шунча хурсанд* бўладилар (А. Қаҳҳор).