Узб еқистон сср фанлар академияси

Деган сўзи кўчирма гапни автор гапи билан боғлашда боғлбвчи сўз вазифасида келади ва кўпинча автор гапи саналган компо- нентда от туркумига хос бўлган сўзлар олдида қўлланади: Онахон ўзининг бирдан: — Собиржон! — деган аччиқ товушини эшитди (А. Мухтор).
Деган орқали бирикадиган компонентларнинг кўчирма гап са­налган қисмида кўчирма гаплик ҳолати анча кучсизланган бўлади: Жўрабоевнинг, кўриқ ва бўз ерлар ҳосил ҳазинаси деган доно сўз- лари Муроталининг хотирасида абадий қолди (Ш. Рашидов). Саида гап тамом бўлди деган хаёлда ўрнидан турмоқчи эди, Но- сиров тўхтатди (А. Қаҳҳор).
Баъзан бундай конструкцияларда мақоллар кўчирма гап ўр- нида келтирилади: Мой айниса туз солади, туз айниса, не солйди деган гап бор (А. Қаҳҳор). «Ҳисобли дўст айрилмас» деган гап бор (А. Қаҳҳор). Узбек тилида шундай конструкциялар ҳам уч- райдики, деган сўзй боғланиб келган «аниқланмиш» от «тушиб қо- либ» унинг вазифасини деган сўзи бажаради. Бунинг натижасида ҳосил бўлган бирикма келишик формаларида келиб, турли гап бў- лаклари вазифасини ўтайди: Она-бола шу тобда «нельзя» деганни гушунганларида ҳамқайтадиган эмас эдилар (А. Мухтор). «гСмз- лар» деганингиз ким? (А. М у х т о р).
Деган сўзи қўшма гапда айрим эргаш гапларни бош гапга боғ- лайди: Мажлисга борайлик деганимда сен кўнмаган эдинг. Умур- зоқ ота ғўзаларига етай деганда дармони қуриб, юриши секин- лашди (Ш. Рашидов).
Ҳозирги замон ўзбек тилида мақоллар ёки айрим фразеологик бирикмалар эргаш гап ҳолида берилиб, эргаш гап бош гапдаги воқеа ёки фактларга ўхшатилади. Бундай қўшма гап компонент- лари ўзаро дегандай ёрдамчиси орқали бирикади: Кар эшитганни, кўр тутганни цўймади, дегандек, ҳа деб Парпивой акамни мақтаб газетага ёза берасизларми?(Саид Аҳмад)Дадил, тетик бўлиб долган бўзчилар «тишинг синдими, бўри!» дегандай Қудратилла- нинг юзига тик қарайдиган бўлишди (А. М у х т о р).
Демоц феъли деса шаклида содда ва қўшма гаплар таркибида келади.