Uygur, qaqauz, quzey

(Babayev Adil, 2003:85).
Ensiklopediyaçı bilgin, şair, bacarıqlı nasir Abusupiyan Aka- 
yevin acı taleyi də qumuq ədəbiyyatına ağır zərbə olmuşdur.

---

Yırçı Kazakdan öncə yaşamış Ummu Kamalın və ya onunla 
çağdaş olmuş Abdulrahman Kakaşuralunun (Atlıboyunlu), Ma- 
hammat apendi Osmanovun, Abusupiyan Akayevin (baxmaya- 
raq ki, onun əsərlərinin bir çoxu ədəbiyyatı mövzuca yeniləş- 
dirmə dövrünə təsadüf edirdi, hətta Sovet dövründə yazdığı 
əsərləri də vardı) adları ənənəvi Doğu şeir üslubunda - didak- 
tik, əxlaqi, lirik şeir yazdıqlarından Sovet dövründə o qədər də 
təbliğ olunmurdular. Yırçı Kazak və şeirlərində dövrün nöq- 
sanlarını tənqid etməyə üstünlük verən, zəmanədəki haqsızlıq- 
lardan şikayətlənən Manay Alibekov və başqalarına ədəbiyyat- 
şünaslıqda, mətbuatda geniş yer ayrılırdı.
Bu tarixşünaslıqda da özünü göstərirdi. Ulu babaları qüd- 
rətli türk dövlətləri qurmuş qumuqlara XVII-XIX yüzillərdə 
mövcud olmuş yerli özünüidarə qurumları, yəni yerli feodal- 
ların hakim olduğu Pargu şavhallığı, Mehtulu xanlığı, Endrey, 
Köstek və Yaxsay bəylikləri qumuq dövlətləri kimi tanıdılır və 
bunlarla qürur duymaları təbliğ olunurdu. Onlar ulu babala- 
rının qurduqları qüdrətli dövlətlərdən uzaqlaşdırıldıqca, həmin 
mühitdə yaşayıb-yaratmış şair və yazıçılardan, elm adamların- 
dan da uzaqlaşdırılırdılar. Beləliklə, cismən olduğu kimi, şüur- 
ca da ümumtürk varlığından ayrılmış olurdular.
Bütün bunlara baxmayaraq Yırçı Kazak da, Abdulrahman 
Kakaşuralunlu (Atlıboyunlu) da, Mahammat apendi Osmanov 
da, Abusupiyan Akayev də, hətta Aşıq Ensar da (1860-1934) 
qumuq ədəbiyyatının klassiklərindən sayılmalıdırlar. Əslində 
onların yaradıcılığı istər dil-üslub, istərsə də mövzu baxımın- 
dan çağdaşları olan Azərbaycanda, Ön Asiyada, Kırımda, 
Türkmənistanda yaşamış el şairlərinin, aşıqların əsərlərindən o 
qədər də seçilmir.

---