Uygur, qaqauz, quzey

(Literatura narodov..., 1999:149-151).
İsmayıl Yakub ulu Akbayov (Akbaylanı) 
(1874, Kuban 
quberniyasının Yuxarı Teberdi-1937). Uşaqlıq və yeniyetməlik 
illərində vətənindəki müxtəlif mollaxana və mədrəsələrdə oxu- 
yan İsmayıl İstanbula gedir, orada Darülfününu (Universiteti) 
bitirib geri qayıdır. İstanbulda tanış olduğu elm və sənət adam- 
ları onun dünyagörüşünün formalaşmasına güclü təsir edir.
Osmanlıda ali təshil aldığına görə Rusiya məmurları onu 
ixtisasına uyğun işlə təmin etmirlər. O, Yuxarı Teberdi kən- 
dində imamlıq (mollalıq) edir. 1914-cü ildən məktəb açaraq 
uşaqlara yeni üsulla dərs deyir. Xalq arasında Çokuna Əfəndi 
ləqəbi ilə şöhrətlənir. Ərəb əlifbasım qaraçay türkcəsinin fone- 
tikasına uyğunlaşdırır və bu əlifba ilə “Ana tili” kitabını yazır. 
Kitabı 1916-cı ildə Tiflisdə nəşr etdirir. Bu Qaraçay türkcə-

---

sində çap olunan ilk kitab sayılır. Kiabda şairin öz şeirləri ilə 
yanaşı, rus dilindən etdiyi bədii tərcümələr də vardır.
1924-cü ildə nəşr olunan ilk qaraçay-malkar türkcəsindəki 
qəzetə - “Tavlu caşav” (Dağlı yaşamı) qəzetinə İsmayıl Akba- 
yov redaktor təyin edilir. Həmin illərdə “Ana tili” dərsliyini, 
“Tilmanc” (Rusca-qaraçay türkcəsində sözlük) kitablarını çap 
etdirir. Onun Süleyman Cələbinin “Mövlud-i şərif’indən qara- 
çay-malkar türkcəsinə etdiyi çevirmə və özünün yazdığı “Möv- 
lud” xalq arasında geniş yayılır. Bütün bunlar Sovet xüsusu 
xidmət orqanlarının diqqətindən yayınmır. 
1937-ci ildə 
minlərlə vətənsevər və aydın kimi İsmayıl Akbayov da həbs 
olunur. Sonrakı taleyi haqqında bilgi yoxdur.
Ismail Unux ulu Semenov (Semenlanı) 
(1891, Kuban qu- 
berniyasının Uçkulan kəndi-1981) Qaraçay-malkar şeirində fəl- 
səfı düşüncənin və poetik sözün zirvəsini xalq şairi, nəğməkar 
İsmail Semenovun (Semenlanı) yaradıcılığı təşkil edir. O, məş- 
hur “Minnitav” (Elbrus dağı) mahnısının, “Aktamak” lirik-epik 
poemasının və b. poetik parçaların yazarıdır. Bu poema dağlının 
yüksək və ülvi sevgisi haqqındadır. Poemada simvolikadan fəl- 
səfı səviyyədə istifadə olunmuşdur. Burada təbiətin gözəl mən- 
zərələri canlanır, milli adət və ənənələr göstərilir. Xalq şeirləri 
üslubunda yazıları ilə ədəbiyyata gələn İ.Semenov 1920-ci illər- 
dən modern şeir yaradıcılığına başlamışdır. 1939-cu ildə ermə- 
nilərin milli qəhrəmanı Sasunlu Davudun 1000 illiyinə Yerevan 
şəhərində təşkil olunmuş şeir müsabiqəsində birinci mükafata 
layiq görülməsinə baxmayaraq həmişə sıxışdırılmış, şeirlərinin 
çapına qadağalar qoyulmuşdur. Buna baxmayaraq ömrünün so- 
nunadək antisovet ruhlu şeirlər yazmaqdan çəkinməmişdir.
İsmail Semenov cəsarəti, qətiyyəti və dönməzliyi ilə nəinki 
qaraçay-malkalar arasında, Quzey Qafqazın hər yerində nüfuz- 
lu bir şəxs kimi tanınmışdır.

---