Uy-joy huquqi

8.3. Turarjoylardan umrbod foydalanish huquqi
T u ra rjo y la rd a n u m rb o d fo y d a la n ish h u q u q i q o n u n d a
belgilangan asoslardan kelib chiqadi UJKning 121-moddasiga 
ko‘ra, turarjoylardan umrbod foydalanish huquqi quyidagi hollarda 
vujudga keladi:
umrbod ta'minlash sharti bilan uy, kvarlirani boshqa shaxsga 
berish shartnomasi tuzilganda;
vasiyat qiluvchi turarjoyga bo‘lgan xususiy mulk huquqi 
o ‘tadigan m e ro sx o 'r zim m asiga ushbu turarjoyni um rbod 
foydalanish uchun uchinchi shaxsga berish majburiyatini yuklagan 
holda mcros qilib qoldirganda.
Mazkur asoslar FKning 33-bobida va 1132-moddasida ko‘zda 
tutilgan turarjoylardan umrbod foydalanish huquqining vujudga 
kelish asoslarini o ‘z ichiga oladi.
FKning 33-bobi umrbod ta 'm in lash sharti bilan uy-joy 
(kvartira)ni boshqa shaxsga berish shartnomasini tartibga soladi, 
u bo'yicha bir taraf (oluvchi) yoshi yoki sog‘lig‘i tufayli mehnatga 
layoqatsiz bo'lgan boshqa taraf (boshqa shaxsga beruvchi)ni natura 
holida (uy-joy berish, ovqatlantirish, parvarishlash va zarur yordam 
ko‘rsatish tarzida) umrbod moddiy ta'minlash majburiyatini oladi, 
boshqa shaxsga beruvchi esa oluvchiga uy-joy (uyning bir qismi)ni, 
kvartirani mulk qilib berish majburiyatini oladi.
Turarjoylardan umrbod foydalanish huquqining vujudga 
kelishining ikkinchi asosi etib 121-modda vasiyat majburiyatini 
belgilaydi.
2 4 0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1
FKning 1132-moddasi 7-bandida vasiyat qiluvchi meros sifatida 
uy-joy, kvartira yoki boshqa turarjoyni oladigan merosxo‘r 
zimmasiga turatjoyni yoki uning bir qismini boshqa shaxsga 
umrbod foydalanish uchun berib qo‘yish majburiyatini yuklashga 
haqli deyiladi.
Umrbod ta'minlash sharti bilan uy-joy (kvartira)ni boshqa 
shaxsga berish shartnomasi FK 33-bobining qoidalari bilan 
tartibga solinadi. Shartnoma yozma shaklda tuzilishi va notarial 
tasdiqlanishi lozim. Shartnom a taraflari yoshi yoki sog‘lig‘i 
tufayli mehnatga layoqatsiz bo ‘lgan, uy-joyni mulk qilib berish 
majburiyatini olgan beruvchi va beruvchiga moddiy ta’minlash 
majburiyalini (uy-joy berish, ovqatlaniirish, parvarishlash va 
zarur yordam ko‘rsatish tarzida) oladigan oluvchidan ihorat.
Qonun umrbod ta'minlash bo'yicha hisob-kitobning lamoyili 
va to‘lov muddallarini har kalendar oyning oxirida belgilaydi.
Shartnomaning amal qilish muddati — beruvchining hayot vaqti. 
Garchi oluvchi olingan uyning (kvartira) mulkdori hisoblansa ham, 
qonun shartnoma amal qilib turgan davrda bu uyni (kvarlirani) 
sotish. hadya qilish, garovga qo'yishga va mulk huquqini 
og'irlashtiradigan boshqa harakatlarni amalga oshirish huquqini 
bermaydi.
FKning 175-moddasiga asosan uy (kvartira)ning tasodifan 
nobud bo'lish (zilzila, suv toshqini) yoki buzilish xavfi mulk egasi 
sifatida oluvchi zimmasidadir. 532-moddaning 2-qismi oluvchini 
shartnoma bo'yicha qabul qilingan majburiyatlardan ozod etmaydi, 
ya'ni uy (kvartira)ning tasodifan nobud bo ‘lish xavfi uning 
zimmasida bo‘ladi.
Shartnom ada turarjoydan foydalanish, boshqa shaxslarga 
foydalanish uchun berish tartibi ko‘zda tutilishi mumkin
Agar uy (kvartira) oluvchi shartnoma bo‘yicha o ‘z majbu- 
riyatlarini bajarmasa yoki tegishli darajada bajarmasa, oldingi muik 
egasi — beruvchi ta'minotni vaqti-vaqti bilan haq tarzida to‘lab 
turishga almashtirishni yoki shartnomani bekor qilishni talab qilishi 
mumkin, Umrbod ta'm inlash sharti bilan uy-joy (kvanira)ni 
boshqa shaxsga berish shartnomasi oluvchining talabiga ko‘ra bekor 
qilinishi mumkin, agar oluvchining moddiy ahvoli (davolanish 
xarajatlari, nogironlik) o'ziga bogiiq boim agan sabablarga ko‘ra
2 4 1
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshqa shaxsga beruvchiga shartlashilgan ta 'm in o tn i bera 
olmaydigan darajada o ‘zgarsa yoki boshqa shaxsga benivchi mehnal 
qobiliyatini tiklasa. Ko'rsatilgan asoslar bo‘yicha shartnoma bekor 
qilinganda uy (kvartira) boshqa shaxsga beruvchiga qaytarilishi 
lozim.
Uy (kvartira) oluvchining mulki bo‘Iganligi uchun, u meros 
mulk hisoblanadi. Bu degani, oluvchi vafot eigandan keyin uy 
(kvartira) uning vorislariga o ‘tadi. Qonun (FKning 534-moddasi) 
shartnoma bo'yicha majburiyatlarni vorislarga yuklaydi. Oluv- 
chining vorislari bo‘lmaganida yoki ular merosni qabul qilishdan 
voz kechganlarida,. uy (kvartira) boshqa shaxsga beruvchiga 
qaytariladi.
UJKning 123-moddasiga asosan vasiyat majburiyati bo'yicha 
meros tarkibiga kiruvchi lurarjoydan foydalanish imkoniyati 
ko‘zda tutilgan. FKning 1132-moddasi 7-qismiga asosan vasiyat 
qiluvchi meros sifatida uy-joy, kvartira yoki boshqa turaijoyni 
oladigan merosxo'r zimmasiga turarjoyni yoki uning bir qismini 
boshqa shaxsga u m rbod foydalanish u chun berib qo 'y ish
m ajb u riy atin i yiiklashga haqli. G a p tu ra rjo y n i vasiyatda 
ko‘rsatilgan shaxsga faqat umrbod foydalanish uchun berib 
qo‘yish haqida ketmoqda.
Turarjoydan umrbod foydalanish huquqi boshqa shaxsga 
o ‘tkazilmaydi, o ‘zgaga berilmaydi va vasiyat majburiyati yuzasidan 
huquq oluvchining merosxo‘rlariga o'tmaydi. Vasiyat majburiyati 
yuzasidan huquq oluvchining huquqi shaxsiy huquq hisoblanadi, 
u boshqa shaxslarga hech qanday asoslar bo‘yicha o'lmaydi (na 
talabdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish tartibida — FKning 
314-moddasi, na meros tartibida).
Qonun vasiyat majburiyati yuzasidan huquq oluvchini himoya 
qilgan holda turaijoyga bo‘lgan mulk huquqi keyinchalik boshqa 
shaxsga o‘tganida (sotish, hadya qilish, ayirboshlash natijasida) 
yoki foydalanishga berilganda (ijara shartnomasi. lekin foydalanish 
va boshqa shartnomalar bo'yicha) ham umrbod foydalanish huquqi 
o ‘z kuchida qolishini ta'minlaydi, chunki vasiyat majburiyati 
yuzasidan huquq oluvchining huquqlari hajmi meros qoldiruvchi 
tomonidan vasiyatni tuzishda belgilanadi va uni merosxo‘r!ar 
o'zgartira olmaydi. Merosxo‘r va vasiyat majburiyati yuzasidan
242
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

huquq oluvchi o‘rtasidagi turarjoydan foydalanish tartibi yuzasidan 
kelib cniqadigan nizolar sud tartibida hal qilinadi.
Nazorat savotlari