Ўқув қўлланмасида керамика ва оловбардош материалларнинг таърифи ва хоссалари, ишлаб чиқариш технологик усуллари, жараёнлари, қуритиш, куйдириш, пишиш ҳақида маълумот берилган

Pishirish – sopol buyumlar ishlab chiqarish texnologiyasida yakunlovchi va muhim bosqichdir. Pishirish uchun sarf bo’ladigan xarajatlar mahsulot tannarxining 35-40 % ni tashkil qiladi. Pishirish davomida suvga chidamli, mustahkam sun’iy tosh hosil bo’ladi.
Sopol ashyolarni pishirish jarayonida yuqori harorat ta’sirida bir qator fizik-kimyoviy o’zgarishlar bo’lib, har xil minerallar hosil bo’ladi. Qizdirish boshlanganda harorat 110⁰S gacha bo’lganda erkin birikkan suv ajralib, sopol massa plastikligini yo’qotadi. Harorat ko’tarilib 500-700⁰S ga yetganda organik qo’shimchalar yonib ketadi, giltuproq tarkibidagi kimyoviy birikkan suv parchalanadi, sopol massa plastiklik xossasini butunlay yo’qotadi. Harorat ko’tarilgan sari giltuproq minerallari parchalanib, kristall panjaralari buziladi va amorf shakldagi Al₂O₃ va SiO₂ hosil bo’ladi. Harorat 1000⁰ S ga yetganda qattiq fazada bo’ladigan reaktsiyalar natijasida yangi krisstall moddalar, masalan sillimanit Al₂O₃SiO₂ hosil bo’ladi, keyinchalik harorat 1200-1300⁰S ga yetganda u mullitga 3Al₂O₃2SiO₂ aylanadi. SHu bilan bir qatorda sopol massa tarkibidagi tez eriydigan birikmalar va qo’shimchalar erib ma’lum miqdorda suyuq faza hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan eritma sopol massa zarrachalarini biriktirib, ular orasidagi g’ovaklarni to’ldiradi, zarrachalar bir-biriga jipslashib zichligi oshadi. Sovugandan keyin toshsimon ashyo hosil bo’ladi. Bu jarayon pishirish deb ataladi. Pishirish natijasida ashyoning zichligi oshib, ochiq g’ovaklar kamayadi.



вагончалар

Газлар



6.5-rasm. Tunenlli quritgichning sxemasi: 1 – issiqqlikni uzatish; 2 – quruq g’isht yuklatilgan vagonchalar; 3 – Isitish gazlarini chiqarib olish; 4 – issiq uzatadigan markaziy kanal.


Sopol ashyoning pishirilganlik darajasi suv shimuvchanlik orqali nazorat qilinadi. Sopol buyumlarni pishirish tunnelli yoki aylanma xumdonlarda olib boriladi. Tunelli xumdon uzun yo’laklardan iborat bo’lib, ichki tomoni o’tga chidamli ashyo bilan qoplanadi. Sopol buyumlar vagonlarda xumdon bo’ylab asta-sekin harakat qilib qizdirish, pishirish, sovutish zonalaridan o’tadi. Tayyor mahsulot sovutish zonasidan keyin xumdondan vagonchalarda chiqarib olinadi. Pishirish harorati ashyoning turiga qarab har xil bo’ladi. G’isht va boshqa devorbop sopol ashyolar 950-1000⁰S haroratda pishiriladi. Pishirish harorati oshib ketsa, buyumlarning yuzasi eriy boshlaydi va shakli o’zgaradi. Pishirish harorati yetarli bo’lmasa, buyumlar chala pishgan bo’ladi, ularning mustahkamligi, suvga, sovuqqa chidamliligi kamayadi. pishirilgandan keyin sopol buyumlarning xossalari sinab ko’riladi va standart talabiga muvofiqligi aniqlanadi.