Ўқув қўлланмасида керамика ва оловбардош материалларнинг таърифи ва хоссалари, ишлаб чиқариш технологик усуллари, жараёнлари, қуритиш, куйдириш, пишиш ҳақида маълумот берилган

3Si + 2N²Si₃N₄

Buyumlarni kuydirish rejimini aniqlovchi faktorlar

Keramik buyumlarni kuydirish tsikli quyidagi bosqichlardan iborat: isitish, maksimal haroratda ushlab turish va sovutish.
Quyidagi har bir bosqichni umumiy xossalari va kuydirish rejimini aniqlovchi faktorlar bilan tanishamiz.
Kuydirishning so’nggi harorati va ushlab turishning davomiyligi buyum xossalariga qo’yiluvchi talablar yig’indisidan iborat. Yuqorida ko’rsatilgandek kuydirishda pishish jarayonining tezligi harorat bilan tez oshib boradi. Ushlab turishga qo’yiladigan asosiy talab ham pishishni aniq darajasiga yetkazishdir. Lekin ba’zi xollarda talab etilayotgan harorat va ushlab turish davomiyligi kimyoviy reaktsiya yoki fazoviy o’zgarishlar tugashi bilan aniqlanadi.
Ko’p xollarda harorat bilan ushlab turishni muvofiqligini o’zgartirib, aynan bir xil natija olish mumkin. Bir xil massadan tayyorlangan buyumlarni kuydirish harorati bazi xollarda 100⁰ va undan ortiq oraliqda o’zgarishi mumkin.
Kuydirish haroratini yo’l qo’yish intervali suyuq pishishda ozgina bo’ladi. Bunda eritma tarkibi yoki uning qovushqoqligi harorat bilan tez o’zgaradi. Bunday holat yuz bermasligi uchun ushlab turish vaqtini uzaytirish lozim.
Ushlab turish rejimini materialni fizik-kimyoviy xarakteristikasidan tashqari, shakli, o’lchamlariga qarab tanlanadi.
Isitish davri. Kuydirishning murakkab bosqichi hisoblanadi. Asosiy vazifa shundan iboratki, buyumlarni buzilishdan saqlagan holda talab qilinadigan maksimal temperaturagacha isitishdir.
Isitish quyidagi jarayon va faktorlar bilan limitlanadi:
a) bog’langan suvni chiqarib yuborish. Bunda agar isitish katta tezlikda berilsa, buyum ichida bug’ bosimi oshib boradi. Agar buyum hajmi katta bo’lib, gaz o’tkazuvchanligi kam bo’lsa, hosil bo’layotgan bug’ bosimi oshadi va buyumni buzilishiga olib keladi.
b) kimyoviy bog’langan suvni ajralishi va boshqa uchuvchan mahsulotlarni ajralishi tegishli haroratda bu ham buyumni buzilishiga olib keladi. Lekin tuproqli minerallarni degidratatsiya qilish, ozod suvlarni ajralishiga qaraganda uncha havf tug’dirmaydi.
v) mexanik kuchlanish. Buyumning termik kengayishi natijasida vujudga keladi. Bu harorat bilan bevosita bog’liq. Haroratni o’zgarishi buyumni ustki qismini siqilishi va ichki qatlamni tortilishiga sabab bo’ladi. Bu holda yoriqlar paydo bo’ladi.
g) pishish jarayonida qisqarishdan hosil bo’ladigan mexanik kuchlanish. Pishish jarayonida hajmiy o’zgarish shiddat bilan boradi. Natijada yoriqlar paydo bo’ladi. Yoriqlar paydo bo’lishini oldini olish uchun harorat sekin ko’tarilishi lozim.
Sovitish davri. Suyuq pishirish yo’li bilan olingan buyumlarni sovitilganda suyuq faza qotib, shisha ko’rinishiga o’tadi. Kristall o’lchamlari sovitish rejimiga bog’liq. Sovitishning boshlang’ich bosqichida materialni plastik xususiyati vujudga keladi va harorat tezligini pasaytiradi. SHuning uchun yoriq hosil bo’lish xavfi past haroratda ko’proqdir, ya’ni mo’rt holatga o’tayotganda.
Sovitish davri davomiyligi ko’pgina materiallar uchun isitish davriga qaraganda kamroq bo’ladi. Faqat polimorf o’zgarishlar mavjud hollarda buyumlarni sovitish ancha cho’zilishi mumkin.