Ўқув қўлланмасида керамика ва оловбардош материалларнинг таърифи ва хоссалари, ишлаб чиқариш технологик усуллари, жараёнлари, қуритиш, куйдириш, пишиш ҳақида маълумот берилган

Pishish haqida umumiy tushunchalar.
Keramika texnologiyasida pishish tugallanuvchi va o’ta murakkab texnologik jarayon hisoblanadi. Pishish jarayonida bir qator fizik-kimyoviy jarayonlar yuz beradi va buyumlar buni natijasida toshsimon tuzilishga, suvga barqaror, mustaxkam, sovuqqa chidamli va shunga o’xshash fizik-mexanik xossalarga ega bo’ladilar.
Keramik materiallar ishlab chiqarishda kuydirilgan yoki «pishgan» material deb, kuydirish jarayonida kam ochiq g’ovaklikka, ya’ni kam suv yutuvchanlikka ega bo’lgan materiallarga aytiladi. Bu qaysi materialga qanday talab qo’yilishiga qarab belgilanadi. Materialni suv yutuvchanligi pishgan holatida 0.02 % dan (texnik keramika buyumlari uchun) to bir necha foizgacha (qurilish keramikasi buyumlari uchun) bo’ladi.
Kuydirish jarayonida xajmiy o’zgarishlarni (_xaj) g’ovaklik, zichlik va massa o’zgarishiga qarab funktsiya ko’rinishida ifodalash mumkin:

_xaj=[(₁(1+ a /100)/₂)-1]^.100% (1)

_xaj=[((100+a) –(100-P₁)₁) / ((100-P2)₂100) -1]100% (2)

Bu yerda 1 va 2 indekslar yarim maxsulot va kuydirilgan materialga tegishli.

A - material massasining kuydirishda o’zgarishi, %, bu kattalik yo manfiy yo musbat bo’lishi mumkin.
Kuydirish jarayonida materialni xaqiqiy zichligi (₁=₂) va massasidagi o’zgarishlar (a=0) bo’lmasligi mumkin. Bunday holat bir qator olovbardoshlar va texnik keramika buyumlariga xosdir, chunki bularni shakllashda avvaldan kuydirilgan materiallar ishlatiladi, qaysiki bu materiallarda fizik-kimyoviy reaktsiyalar, fazoviy o’zgarishlar yakunlangandir. U holda (1) va (2) ifodalar sodda ko’rinishga ega bo’ladilar;

_xaj=(₁/₂) –1)^.100%

_xaj= (P₂-P₁/100-P₂)^.100%

Bunday holatni hisobga olmay turib, kuydirishda keramik materiallarning chiziqli o’lchamlarini _chiz, zichlikni , g’ovaklikni P o’zgarishini quyidagi grafikda izohlash mumkin.

Kuydirish jarayonida keramikaning o’lchamlari va zichlik xarakteristikasini o’zgarishi.

1-chiziqli o’lchamlari (_chiz) o’zgarishi; 2-zichlik (); 3-haqiqiy g’ovaklik (P%); 4-ochiq g’ovaklik (P₀,%); 5-yopiq g’ovakli (P_yo=P-P₀,%); A-pishishgacha bo’lgan uchastka; B-pishish jaryoni uchastka; V-pishgan holatdagi interval;
G-kuyib ketgan, ya’ni pishishdan o’tib ketgan uchastka- "ko’pchish".
Grafikdan ko’rinib turibdiki, A - uchastkada keramikada sezilarli o’zgarishlar yo’q, B - uchastkada pishish jarayoni ro’y beradi, bu jarayon temperatura ko’tarilishi bilan tezlashadi. Bunda zichlik oshadi, umumiy g’ovaklik kamayadi. Malum etapda g’ovaklar himoyalanish jarayoni boshlanadi, ya’ni berk g’ovaklar yuzaga keladi, buni natijasida ochiq g’ovaklik umumiy g’ovaklikka ko’ra kamayadi. V uchastkada qisqarish maksimal darajaga yetadi.
G uchastka materialni ko’pchishiga tegishli, ya’ni kuyib ketish natijasida zichlik kamayib, berk g’ovaklar hajmi o’sadi.
Pishish jarayonining mexanizmini va tasniflanishini ko’rib chiqishdan avval, keramik sistemaning pishishida qatnashuvchi fazalarni nazarga olish lozim. Agar pishish "qattiq faza-suyuqlik-gaz" sistemasidagi jarayonlarni o’z ichiga olsa, asosiy rolь suyuq fazaga tegishlidir. Bu gruppa jarayoni "suyuq faza ishtirokida pishish" yoki "suyuq pishish" deb ataladi. Suyuq faza ishtirokisiz o’tuvchi pishish jarayoni "qattiq fazali pishish" deb ataladi.
Texnik keramika buyumlari olishda olovbardoshlik, kimyoviy bardoshlik, mexanik, issiqlik, elektr yoki magnitli xususiyatlar talab etiladi, bu material pishish jarayonida suyuqlikni ortiqcha miqdorda bo’lmasligi sharti bilan bajariladi.
Bosim ostida pishish yoki "qaynoq presslash" keramika texnologiyasining ba’zi turlarida qo’llaniladi. Bu usul tarkibida suyuq faza bo’lmagan qiyin pishuvchi materiallardan yuqori zichlikka ega buyumlar olishda ishlatiladi.
Reaktsion pishish. Bu usulda pishayotgan material zichlashishi kimyoviy reaktsiya natijasida hosil bo’lishiga muvofiq sodir bo’ladi. Sistema zichligining oshishi reaktsiya maxsulotining massasi va xajmi reaktsiyaga kirishayotgan komponentlarnikidan ko’proq ekanidan. Ya’ni, masalan