Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

 
Sug`urta (kafolat) zahirasidan
ta`minotda yuzaga kelishi mumkin bo`lgan 
uzilishlar yoki ko`zda tutilmagan holatlarda foydalanish mo`ljallanadi. Ko`pincha 
sug`o`rta zahirasining miqdori joriy zahira normasining 50% miqdorida belgilanadi 
hamda quyidagi formula asosida hisoblanadi: 
Z
str
 = M
o`r
 x (T
1
 + T
2
 + T
3
 + T
4
) 
bu yerda: 
T
1
– materialni yuklash uchun ketadigan vaqt; 
T
2
 
– materiallar yo`lda bo`ladigan vaqt; 
T
3
– materiallarni omborga qabul qilish vaqti; 
T
4
– materiallarni foydalanishga tayyorlash vaqti. 
Sug`urta zahirasi omborda joriy zahira bilan birgalikda saqlanadi hamda 
undan umuman farq qilmasada, alohida hisobga olinadi va faqat korxona 
rahbariyatining ruxsati bilangina sarflanadi. 
Tayyorlov (texnologik) zahirasidan
xom ashyo va materiallarni ishlab 
chiqarishga kiritish uchun tayyor holga keltirishda foydalaniladi. Bunday zahiralar 
ishlab chiqarishning o`ziga xos xususiyatlari va texnologiyalariga ega bo`lgan 
korxonalardagina yaratiladi. Bunday korxonalar qatoriga yog`-moy kombinati, 
yog`ochni qayta ishlash korxonasi kabilarni kiritish mumkin. Mazkur hollarda 
tayyorlov zahirasi miqdori tayyorlov texnologiyasi va operatsiyalariga mos holda 
normaga solinadi. 
Mavsumiy zahiralar
asosan uchta sababga ko`ra yuzaga keladi: birinchi-
dan, xom ashyo tayyorlashning mavsumiyligi; ikkinchidan, uni iste`mol qilishning 
mavsumiyligi; uchinchidan, materiallarni yetqazib berishning mavsumiyligi. 
Mavsumiy zahiralar hajmi xuddi joriy zahiralar hajmi kabi, o`rtacha bir sutkada 

---

84 
iste`mol qilish va mavsumiy zahiralar yaratilishi lozim bo`lgan vaqtga asosan 
aniqlanadi. 
Ishlab 
chiqarish 
zahiralarini 
normalashtirish, 
ishlab 
chiqarishda 
qo`llaniluvchi har bir mehnat predmeti (xom ashyo va materiallar, yordamchi 
materiallar va boshqalar) uchun alohida amalga oshiriladi hamda bu o`z navbatida 
ishlab chiqarish zahiralarini yaratishda aylanma mablag`larga bo`lgan ehtiyojni 
aniqlashga asos bo`lib xizmat qiladi. 
Misol.
Poyabzal ishlab chiqaruvchi korxonada (xarajatlar smetasiga ko`ra) 1 
chorak uchun180 ming so`m miqdordagi xom ashyo va asosiy materiallarni 30 
kunlik zahira normasida; 54 ming so`m miqdordagi yordamchi materiallarni 40 
kun zahira normasida; 27 ming so`m miqdoridagi qadoqlash va o`rov 
materiallaridan 20 kun zahira normasida sarflash ko`zda tutilgan. Bunday 
sharoitlarda asosiy vositalar normativi (ehtiyoji) quyidagicha bo`ladi: 
Xom ashyo va asosiy materiallar 
bo`yicha 
 so`m
ming
60
30
90
180
=

Qo`shimcha materiallar bo`yicha 
 so`m
ming
24
40
90
54
=

Qadoqlash va o`rov materiallari 
bo`yicha 
 so`m
ming
6
20
90
27
=
