Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

 
7.3. Xodimlar mehnatiga haq to`lashni tashkil etishning
asosiy tamoyillari. 
Korxonalarda mehnatga haq to`lashni oqilona tashkil qilish xodimlar 
faoliyatini rag`batlantirish, tayyor mahsulot va mehnat bozorida raqobatchilikni, 
rentabellikni va mahsulotlarning daromadliligini ta`minlashi lozim. Mehnatga haq 
to`lashni oqilona tashkil etishdan maqsad 
−
uning hajmi va xodimning korxona 
xo`jalik faoliyatiga mehnat faoliyatida qo`shgan hissasiga mos kelishini 
ta`minlash, ya`ni mehnat o`lchami va iste`mol o`lchami o`rtasidagi mutanosiblikni 
ta`minlashdir.
 

---

99 
Ish haqi 
– har bir xodimning sarflagan mehnati miqdori va sifatiga mos 
ravishda taqsimlanuvchi va xodim tasarrufiga pul shaklida kelib tushuvchi milliy 
daromadning bir qismidir. Ish haqi 
−
bu mehnat uchun mukofotdir.
 
Xodimlar mehnatiga haq to`lash 
ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan 
mehnat resurslarining bahosidir. Boshqacha qilib aytganda, ish haqi – bu, mahsulot 
ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining korxona xodimlari mehnatiga haq to`lash 
uchun sarflanuvchi qismidir. 
Ish haqining 
nominal
va 
real
turlari mavjud.
 
Nominal ish haqi 
−
bu xodimning ma`lum bir vaqt mobaynida bajargan 
mehnati uchun hisoblangan va to`langan ish haqidir. 
Real ish haqi 
−
nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo`lgan tovar va xiz-
matlar miqdori; real ish haqi – bu, nominal ish haqining «iste`mol qobiliyati»dir. 
Korxonalarda ish haqi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va uni tashkil 
etishda quyidagi tamoyillarni inobatga olish zarur: 
✓
adolatlilik, ya`ni bir xil mehnat uchun bir xil haq to`lash; 
✓
bajarilayotgan ishning murakkabligi va mehnat malakasi darajasini hisobga 
olish; 
✓
mehnatning zararli sharoitlari va og`ir jismoniy mehnatni hisobga olish; 
✓
sifatli, sidiqidildan mehnat qilishni rag`batlantirish, yo`l qo`yilgan yo`qotishlar 
yoki o`z majburiyatlariga mas`uliyatsiz yondashishni moddiy jazolash; 
✓
mehnat unumdorligi sur`atini o`rtacha ish haqining o`sish sur`atlariga nisbatan 
tezroq o`stirish; 
✓
ish haqi miqdorini inflyatsiya sur`atlariga mos ravishda muvofiqlashtirish; 
✓
mehnatga haq to`lashning korxona ehtiyojlariga to`liq javob beruvchi ilg`or 
shakl va tizimlarini qo`llash.