Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Tarif-malaka yo`riqnomasi
normativ hujjatlardan iborat bo`lib, ular 
yordamida ish razryadi va ishchining razryadi belgilanadi. Ularda har bir 
mutaxassislikdagi har bir razryad ishchisi nazariy va amaliy jihatdan bilishi lozim 
bo`lgan axborot mavjud bo`ladi. Mazkur ma`lumotnomalar uch bo`limdan: 
«Ishlarning ta`rif-tavsifi», «Bilish kerak» va «Ishlarga doir misollar» dan tashkil 
topadi. Ilgari, 1991 yil 1 yanvardan e`tiboran kuchga kirgan «Korxonalar va 
tadbirkorlik faoliyati to`g`risida» gi qonun joriy qilinishiga qadar, iqtisodiyotning 
barcha 
tarmoqlarida 
foydalanish 
uchun 
majburiy 
bo`lgan 
tarif-malaka 
ma`lumotnomalari, hozirgi vaqtda tavsiyaviy xususiyatga ega bo`lib, fakat ulardan 
foydalanuvchi korxona uchungina normativ hujjat hisoblanadi. Malaka razryadi 
ishchiga odatda sex yoki korxona malaka komissiyasi tomonidan beriladi.
Mehnatga haq to`lashni tashkil etish sohasidagi an`anaviy yondashuvlardan 
foydalanuvchi korxonalar xodimlar ish haqining miqdorini belgilash uchun tarif 
setkalari, tarif stavkalari va tarif-malaka ma`lumotnomalaridan foydalanadilar. 
Bunday korxonalarda boshqaruv mehnati xodimlari hisoblanuvchi xizmatchilar 

---

102 
uchun shtat-maosh tizimi tatbiq etiladi. Uning o`ziga xos xususiyati shtat jadvali-
ning tuzilishidan iborat bo`lib, unda muayyan korxonada mavjud bo`lgan lavozim-
lar ro`yxati, har bir lavozim bo`yicha xodimlar soni va maosh miqdori ko`rsatiladi. 
Korxonaning attestatsiya (shahodat berish) komissiyasi lavozimlarining 
malaka ma`lumotnomalaridan foydalanishi asosida attestatsiya jarayonida 
xizmatchilarga malaka toifalarini beradi. Xizmatchilar lavozimlarining malaka 
ma`lumotnomasi alohida tavsiflardan tashkil topadi. Har bir malaka tavsifi uch 
bo`limdan iborat: «Lavozim vazifalari», «Bilish kerak», «Malaka talablari». 
Tarif-malaka ma`lumotnomasi singari xizmatchilar lavozimlarining malaka 
ma`lumotnomasi tavsiyaviy xususiyatga ega bo`lib, korxonalar ulardan ixtiyoriy 
ravishda foydalanishlari, uning bo`limlariga tuzatishlar va o`zgarishlar kiritishlari 
mumkin. Xizmatchilarini attestatsiyadan o`tqazib turish davriyligini korxona 
rahbariyatining o`zi belgilaydi. 
Vazirlar Maxkamasining 1996 yil 18 martdagi «Mehnatga haq to`lashning 
yagona tarif setkasini takomillashtirish to`g`risida»gi qaroriga muvofiq mehnatga 
haq to`lashning 0 dan 22 gacha bo`lgan razryad (daraja)lari qabul qilindi, unga 
ko`ra razryadlar o`rtasidagi farq 2-2,5 baravar ko`paydi. Boshlang`ich razryadning 
550 so`m miqdori yagona tarif stavkasiga asos qilib olindi. Qo`shimcha haq va 
ustamalarning amaldagi tizimi, shuningdek, xodimlar ish haqiga qo`shiladigan 
rayon koeffitsentlari saqlab qolindi. 
Hozirgi paytda iqtisodiyot sohasida qo`llanilatgan tarif setkasi 7.1-jadvalda 
keltirilgan. 
Ko`pgina korxonalar hozirgi vaqtda an`anaviy tarif tizimi elementlari 
asosida mehnatga haq to`lashni tashkil etishning yangi, yanada samaraliroq 
usullarini izlash yo`lidan bormoqdalar. Bu ijobiy hodisa bo`lib, korxonalarga 
o`zlari qarab chiqadigan masalalarni hal qilishda mustaqillik berishning natijasidir. 
Korxonada ishlovchi barcha xodimlarning mehnatga haq to`lashni tashkil etish 
uchun umumiy tarif setkasidan foydalanish ancha keng tatbih etilmoqda. Odatda 
ishchilarga beriladigan razryadlar soni avvalgidek, ya`ni 6-8 bo`lib qolmoqda. 
Setkadagi razryadlarning eng ko`p miqdori va ularga mos keluvchi tarif 

---

103 
koeffitsienti muayyan korxonada ixtiyoriy ravishda belgilanishi va albatta jamoa 
shartnomasida mustahkamlab qo`yilishi lozim.