Қушлар: Лочинсимонлар туркуми Falconiformes Қарчиғайлар оиласи Accipitridae Арихўр – Pernis apivorus

Куйка (дашт миққийси) – Falco naumanni (Fleischer, 1818)

Ташқи кўриниши. Кичик лочин (каптардан бир оз кичикроқ). Эркагининг оғирлиги 90-180 г, урғочининг оғирлиги 135-210 г, умумий узунлиги 29-33 см, қанотларини ёзгандаги кенглиги 58-75 см. Миққийга ўхшайди, лекин ундан бир оз кичик ва туси очиқ бўлади. Танасининг усти томони жигар рангда, пастки томони қизғиш, эркагининг боши, бўйни ва думи кулранг бўлади. «Мўйлови» йўқ. Катта масофадан бу тур миққийдан ажратиш кийин. Учаётганда баланд «клии-клии-клии» овоз чиқаради.

Тарқалиши. Жанубий Европа, Шимолий Африка, Ғарбий ва Ўрта Осиё, Қозоғистон, Жанубий Сибирь, Мўғулистонда уялайди. Африка, Ҳиндистон ва Ғарбий Осиё жанубида қишлайди. Ўзбекистонда Ғарбий Тян-Шан ва Ғарбий Помир-Олой тоғ этакларида, Қизилқумнинг қолдиқ паст тоғларда, Зарафшон водийсида, Амударёнинг пастки қисмида уялайди. Учиб ўтишда республикамиз барча текисликлар ва тоғолди ҳудудларида учрайди.

Яшаш тарзи. Учиб ўтувчи қуш. Очик ландшафтлар – чўл, ярим чўл, қурғоқчил тоғ этакларида ва , паст тоғларда яшайди. Асосан, қояларга, жарликларга колония ташкил қилиб уялайди, баъзида харобаларга уя қуради ёки дарахтларда қарға ва зағизғонларни эски уясини эгаллайди. Апрел-май ойида 3-5 та тухум қўяди ва 28 кун босиб ётади. Полопонлари июн-июлда уча бошлайди. Кузги учиб ўтиши август-октябрда бўлади, баҳорги учиб ўтиши – март-апрел ойида. Ҳашаротлар, баъзан майда қушлар, кемирувчилар ва калтакесаклар билан озиқланади.

Сони. Ўзбекистонда 1970-1980 йилларда 500 га якин жуфт уя қурган. Ҳозирги вақтда чўл ва тоғолди ҳудудлар ерларини ўзлаштириш натижасида сони камайиб бормоқда. Нурота тоғ тизмасида уялашда ва учиб ўтишда кам сонда учрайди.

Ҳолати. Ўзбекистон Қизил китобига 3 (NT) – заифга яқин учиб ўтувчи тур тоифасида киритилган. Ҳалкаро, Россия ва бошқа давлат Қизил китобларига ва CITESнинг II-Иловасига киритилган.

Миққий – Falco tinnunculus (Linnaeus, 1758)

Ташқи кўриниши. Кичик лочин (каптардан бир оз кичикроқ). Қанотларини ёзгандаги кенглиги 69-82 см, умумий узунлиги 31-39 см, оғирлиги 180-240 г. Танасининг устки қисми жигар ранг олачипор тусда, остки қисми оч кулранг ёки сарғиш бўлиб, кўплаб узунасига кетган тўқ доғлар бор. Думи ва қанотларини пастки қисмида кўп кўндаланг тўқ йўллар бор, думининг учида кенг қора йўл бўлади. Эркагининг боши, бўйни ва думи кулранг. Табиатда уни ўзига хос равишда учишидан таниш мумкин. У ўлжа қидириб, кўпинча ҳавода бир жойда учиб туради. Жарангли «кли-кли-кли» овоз чиқаради.

Тарқалиши. Евросиё ва Африкада кенг тарқалган. Шарқий Европа, Сибир ва Қозоғистонда учиб ўтувчи қуш, Ғарбий Европада ва жанубда эса ўтроқ яшайди. Ўзбекистонда уялашда, учиб ўтишда ва қишловда барча вилоятларда, чўлларда, тоғларда, тўқайзорларда ва шаҳарларда учрайди.

Яшаш тарзи. Ўрмонли тундрадан ярим чўл ва чўлларгача турли ландшафтларда яшайди. Текислик ва тоғли очик ландшафтлари афзал куради, кўпинча қишлоқ хўжалик ерларда (далаларда, яйловларда, боғларда учрайди). Қишлоқларда ва катта шаҳарларда ҳам яшайди. Қояларда, жарликларда, дарахтларда, уй пештоқлари ва ҳоказоларга уя қуради, кўпинча қарға, зағизғон, каптар ва бошқа қушларнинг эски уялар эгаллайди. Май ойида 3-8 та тухум қўяди ва 28 кун босиб ётади. Полопонлари июн-июлда уча бошлайди. Майда қушлар, кемирувчилар, калтакесаклар ва қўнғизлар билан озиқланади. Бахорги учиб ўтиши Нурота тоғ тизмасида март иккинчи яримидан апрел оҳиригача бўлади. Кузги учиб ўтиши сентябр-октябр ойларида кузатилади.

Сони. Нурота тоғ тизмасида уялашда ва учиб ўтадишда бу қуш одатда ва нисбатан кўп сонда учрайди, қишда кам сонда учрайди.

Ҳолати. CITESнинг II-Иловасига киритилган.