Ushbu multimediali elektron darslik mualliflari

Boshoqlash bosqichini aniqlash  Naychalash bosqichi boshlanishi bilan poya uzayib borgan sayin boshlang’ich to’pgul rivojlanib, o’z qismlarini shakllantiradi va ustki barg novidan tashqariga o’sib chiqadi. Boshoqli g’alla o’simliklarida bu bosqich boshoqlanish yoki boshoq tortish deb atalsa, ro’vakli g’alla o’simliklarida ro’vaklash yoki ro’vak chiqarish deb ataladi. O’simliklarning 10 % ida boshoq yoki ro’vakning uchdan bir qismi ustki barg novidan chiqqan vaqt boshoqlash yoki ro’vak chiqarishning boshlanganligini bildiradi.
G’alla o’simliklarini to’pguliga qarab bir-biridan ajratish qiyin emas. Ularning to’pguli boshoq (bug’doy, arpa, javdarda), ro’vak (suli, oqjo’xori, tariq sholida) ko’rinishida bo’ladi; makkajo’xorining ikkita to’pguli bo’ladi – onalik gullari so’ta holida to’plangan bo’lsa, otalik gullari ro’vak holida to’plangan.
Har bir g’alla o’simligi to’pgulining o’ziga xos belgilarini aniqlash uchun boshoq bilan ro’vakning tuzilishini bilish kerak. Boshoq o’zak va boshoqchalardan tashkil topgan (4-rasm).

4-rasm. Bug'doyni boshog'i va boshoq o'zagini ko'rininshi.
1-Old tomonidan 2-Yon tomonidan ko'rinishi.
Boshoq o’zagi poyaning davomi bo’lib, alohida-alohida bo’g’imchalardan iborat, bu bo’g’imchalar to’g’ri, bukilgan, tuksiz yoki tuk bilan qoplangan bo’lishi mumkin. Boshoq o’zagining enli tomoni yuz tomoni, qovurg’ali tomoni deb ataladi. Shu belgisiga qarab uning yuz tomoni bilan yon tomonini ajratish oson.
O’zakdagi har bir bo’g’imchaning turtib chiqqan joylarda (qalin tortgan ustki qismida) boshoqchalar bo’ladi, ular bug’doy bilan javdarda bittadan, arpada uchta bo’ladi.
Boshoqcha ikkita boshoqcha qipig’idan iborat, bularning orasida bitta yoki bir nechta gul bo’ladi. Boshoqcha qipig’ida har xil-qiyiqcha (bug’doy, javdarda) yoki torgina chiziqsimon qipiqcha (arpada) ko’rinishida bo’ladi. Bug’doy bilan javdar boshoqcha qipig’ining orqasida qirra hosil bo’ladi. Bu qirra tishcha bilan tug’allanadi (bug’doyda). G’alla o’simliklarining turlari va navlarini bir-biridan farq qilishda qirra bilan tishcha muhim sistematik belgi hisoblanadi.
G’alla o’simliklarining ro’vagi tuzilishiga ko’ra boshoqdan farq qiladi. Ro’vak o’zak yoki o’q, shoxlar va boshoqchalardan tashkil topgan. (5-rasm).

5-rasm. Bug'doyning boshoqchasi.
a-boshoqchasi; b-urug'chasi va lodukali; в-boshoqchaning tuzilish sxemasi
1- boshoqcha qipiqlari. 2-tashqi gul qobiqlari. 3-ichiki gul qobig'i. 4-changdonlar. 5-tumshuqchasi. 6-tugunchasi.7-lodikula. 8-gul bandi.
Ro’vak o’qi poyaning davomi bo’lib, unda bo’g’im va bo’g’im oraliqlari bor. Ro’vak o’qining har bir bo’g’imidan odatda kichik doira shaklida yon shoxlar chiqadi. Bu shoxlar, o’z navbatida shoxlanib, birinchi, ikkinchi va xokazo tartib shoxlar hosil qilishi mumkin. Shoxlarning uchida xuddi boshoqdagi kabi tuzilgan boshoqchalar bo’ladi. Ro’vak o’qining va shoxlarining uzunligi har xil bo’lishi mumkin, yon shoxlarining soni bilan yo’nalishi ham o’zgarib turadi. Ana shularning hammasiga ro’vak g’alla o’simliklarining turi, xili va navlarida ro’vakning tuzilishi har xil bo’lishiga olib keladi.
G’alla ekinlari boshoqlarining tuzilishini quyidagi 6-rasmda keltirilgan

6-rasm. G'alla ekinlari boshoqlari.
1-qiltiqli yumshoq bug'doy. 2-qiltiqsiz yumshoq bug'doy. 3-qattiq bug'doy. 4-javlar. 5-arpa. 6-7 ko'p qatorli va ikki qatorli arpa.
Birinchi guruhga kiradigan g’alla o’simliklarini keltirilgan belgilari asosida to’pguliga qarab aniqlash mumkin.