Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

cоs

 
га нисбати олинади. Ишчи оғирлигидан ташкил топган йиғик 
юкнинг меъёрий қиймати Р
н
ғ1,0 кНга, ҳисобий қиймати эса Рғ1,2 кН га тенг. Қисқа 
муддатга таъсир этувчи шамол юки, асосий юкка тескари йўналишда бўлганлиги 
учун тўшамани ҳисоблашда кўпинча эътиборга олинмайди. 
18.1-расм. Тўшамалар ҳисоб 
схемаси: 
а-текис ёйилган юкдан, б-
тўпланма юкдан, в-зўриқишлар 
схемаси; 1-юкларнинг биринчи 
йиғмаси, 2-юкларнинг иккинчи 
йиғмаси, 3-тўшаманинг 
қирқилган тахтаси; 4-
тўшаманинг ишчи тахтаси 
Тўшамага таъсир этувчи қия юклар, ҳисоб жараёнида том текислиги ва унга 
тик бўлган текисликдаги ташқил этувчиларга ажратилади. У холда юкларнинг 
биринчи йиғмаси 
g
x
=(g+р)cоs
2

ва
g
y
=(g+

)cоs

 sin

нинг 

---

277 
ҳисобий қийматларидан ҳосил бўлган эгилиш кучланиши, ашёнинг оширилган 
(15%) ҳисобий қаршилиги билан таққосланади. 
Тўшама бузилишининг томнинг умумий бузилишига таъсири эҳтимоллиги 
камлиги учун ҳисоб қаршилиги 1,15 коэффициент орқали 15% га ошириб олинади.
Юкларнинг меъёрий қийматларидан аниқланган салқилик ораликнинг 
1
/
150
қисмига тенг чегаравий ссалқилик билан таққосланади. Юкланишнинг иккинчи 
йиғмаси-тўшама хусусий оғирлиги ва ишчининг анжомлари билан оғирлиги, 
g
x
=gcоs
2

; g
y
=gcоs

sin

; Р
к
=Рcоs

-дан ҳосил бўлган эгилиш кучланиши янада 
каттарок қаршилик 
R
э
ғ
13 1,15 1,2ғ18 МПа билан таққосланади. Одам оғирлигининг
қисқа муддатли таъсирини ҳисобга олган холда, қўшимча 1,2 коэффициент 
киритилади. 
Тўшамалар 
юкларнинг 
иккинчи 
йиғмаси 
таъсиридан 
салқиликка 
текширилмайди. Юкларнинг биринчи ва иккинчи йиғмаси таъсиридан ўртадаги 
таянчда ҳосил бўлувчи максимал эгувчи моментлар қуйидаги ифодалардан 
топилади: 
M
1
=(g
x
l
2
)ҳ8; M
2
=0,07g
x
l
2
+0,21Р
x
l
 
 
 
(18.1)
Тўшаманинг энг катта нисбий салқилиги қуйидаги ифода орқали аниқланади
:


EI
l
q
l
f
н
x
/
)
384
/
13
,
2
(
3


(18.2) 
 
Вассатўсинлар.
Вассатўсинлар устидан тушаётган юкни қабул қилиб, уни 
жойлашган ётган конструкциялар: тўсинлар, фермалар, ромлар ва равоқларга 
узатиш учун хизмат қилади. Вассатўсинларнинг бир неча турлари мавжуд бўлиб 
улар мухандислик талабларига кўра танланади. Яхлит чорқирра кесимли ёки тик 
бириккан қўш тахтадан тайёрланган узлуксиз вассатўсинлар талаб этилган қоидага 
асосан ҳисобланади. Узлукли вассатўсинлар таячларда уланади. Материални
сарфига кўра узлукли вассатўсинларга нисбатан улоғи таянчда жойлашмаган 
узлукли ва узликсиз жуфтланган вассатўсинлар афзал ҳисобланади, аммо уларни 

---

278 
ясаш мураккаб. Улоғи таянчда жойлашмаган вассатўсинлар кўпрок ёйик юк таъсир 
этувчи қаватлараро ва том ёпмаларида қўлланилади; уланиш жойлари оралатиб 
жойлаштирилади (бир оралик ташлаб кейингисида иккита улоқ). 
Уланиш жойи билан таянч орасидаги масофа икки вариантда олинади. Биринчи 
вариантга асосан xғ0,15