«Қурилиш» факультети “Мехнат ва атроф мухит мухофазаси”

7-машғулот: Геологик-литологик харита ва кесма тузиш.

Геологик карталар ер қобиғи юқори қисмининг геологик тузилишини акс эттиради. Улар маълум районларда олиб бориладиган геологик қидирув ва тадқиқот ишлари материаллари асосида тузилиб, ер қобиғининг муайян чуқурлигигача бўлган тузилишини тасаввур этишда ёрдам беради. Геологик карта далада бажариладиган қидирув ишлари давомида тоғ жинсларининг литологик таркиби, ёши ва ётиш ҳолатларини махсус шартли белгилар (23 илова) ёрдамида топографик картага тушириш асосида тузилади. Шу билан бирга геологик карталар ер қобиғининг чуқур қисмидаги қатламларини акс эттириш учун ҳам тузилиши мумкин. У вақтда юқорида жойлашган жинс қатламлари бундай карталарда кўрсатилмайди. Ер қобиғи тузилишининг қайси хусусиятлари акс эттирилишига қараб геологик карталар фойдали қазилма, литологик, петрографик, тектоник, геоморфологик, палеогеографик, тўртламчи давр ётқизиқлари карталарига бўлинади. Инженерлик геологияси курсини ўрганувчи талабалар, геологик, тўртламчи давр ётқизиқлари, гидрогеологик ва инженерликгеологик карталарининг мазмунини ва уларни тузиш усулларини билишлари лозим.

Геологик карталар қандай масалаларни ечишига қараб турли масштабларда тузилади. Улар масштабига кўра майда масштабли 1:500 000 ва укдан кичик, ўрта масштабли—1:200 000—1:100 000 ва йирик масштабли—1:50 000 ва ундан йирик масштабли карталарга бўлинади.
Геологик карталарнинг хиллари
Геологик карталар икки хил: тўртламчи давргача бўлган ётқизиқлар (тубжой жинслар) ва тўртламчи давр ётқизиқлари карталарига бўлинади. Биринчи хил карталар ерл бетига чиққан тубжой жинсларнинг ер юзасига вертикал проекциясини тушириш орқали тузилади. Бундай карталарнинг асосий хусусиятларидан бири қалинлиги кам бўлган тўртламчи давр ётқизиқларини уларда акс эттирилмаслигидадир. Масалан, қалинлиги 20 м гача бўлган қатламлар масштаби1 : 200000, 10 м гача — 1 : 100 000, 5 м гача — 1; 50 000 карталарда кўрсатилмайди. қалинлиги катта бўлган тўртламчи давр ётқизиқлари асосан дарё водийлари ва ўзанларида таркиб топади ва улар бундай карталарда кўрсатилади.
Картага қуйидаги асосий геологик чегаралар туширилади:
а) турли геологик системаларга, бўлимларга, ярусларга, горизонтларга ва свиталарга мансуб бўлган жинслар ррасидаги чегаралар; б) номос ётган турли қатламлар орасидаги чегаралар (ёки ҳар хил ёшли қатдамлар орасидаги чегаралар); в) интрузив ёки эффузив жинсларни бошқа жинслардан ажратувчи чегаралар; г) қатламлар бутунлигини бузиб юборган йирик узиқлар (ёриқлар).