Urganch davlat universiteti tarix fakulteti

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………................………..22

Ilova........................................................................................................................23-24

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. IX-XII asrlar Turkiston xalqlarining etnik tarixida ulkan davr bo‘ldi. Qadimda Turon yerlarida yashagan o‘troq dehqon, hunarmand va ko‘chmanchi chorvador aholining asrlar davomida yaqindan olib borgan o‘zaro iqtisodiy va etnik aloqalari natijasida bu ulkan hududda dastavval qadimiy yozma manbalarda Sug‘d, Xorazm, Farg‘ona, Shak va Toxar nomlari ostida tilga olingan qator voha xalqlari tashkil topadi. Ular sharqiy eroniy tillarga mansub sug‘diy, xorazmiy, shak va toxar tillarida so‘zlashardilar. Bu xalqlardan janubda forsiyzabon ajam xalqi, shimolda esa turkiy tilda so‘zlashuvchi chorvador qabilalar yashar edilar. Shu boisdan bu diyor qadim zamonlardayoq turkiy va forsiyzabon nufuslarning doimiy muloqot maskaniga aylanib, uning tub joyli aholisi shimoldan turkiy tilda so‘zlashuvchi qabilalarning, janubdan esa forsiyzabon xalqyaarning kuchli ta’siri ostida istiqomat qilardi.

Xalqlarni kelib chiqishi masalasidagi talablar – hech qachon etnos ajdodlarining antropologik tipi va tili etnos tili va tipi bilan bir vaqtda yuz bermasligini unutmaslikdir. Chunki, etnogenez tarixining ilk bosqichlarida etnik birliklar, ayniqsa ularning tili va tipi hali shakllanmagan. Til, tip va etnik birlik tushunchalari har xil davr voqiyligi bo‘lib, ularning shakllanish jarayoni bir davrda yuz bermaydi.

Etnos, bu biologik hosila emas, balki ijtimoiy hodisadir. U kishilik taraqqiyoti ma’lum bir bosqichining hosilasidir. Etnos o‘zining shakllanish jarayonida, ya’ni etnogenez bosqichida va undan keyin ham har xil tarixiy sabablarga ko‘ra, uning tarkibiga yangidan-yangi etni qatlamlar qo‘shilib boradi. Bu tabiiy hol. Dunyoda hech bir xalq yo‘qki, u o‘z etnogenez jarayonining ilk bosqichlaridan to millat darajasiga ko‘tarilgunicha boshqa etnik qo‘shilmalarsiz rivojlangan bo‘lsa. Demak, yer yuzining barcha xalqlari kelib chiqishi jihatidan ko‘p etnik qatlamlidir. O‘zbek xalqining kelib chiqish tarixi bunga yaqqol misol bo‘laoladi.