Urganch davlat universiteti tarix fakulteti

Fanning amaliy mashg`ulotlari mazmuni.

	Ma’ruza mashg`ulotlari nomi va mazmuni	Ajratilgan soat.	Adabiyotlar	Foydalaniladigan pedagogik va axborot texnologiyalar
1	Mavzu- 1: Sog’lom avlod-jamiyat taraqqiyotining hal qiluvchi omili. Yuksak ma’naviyat sohibi bo’lgan avlodni tarbiyalash bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biri sifatida. Ma’naviy yuksak inson va uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o’rni. Inson ma’naviyatining shakllanishida oilaning tutgan o’rni. Oila mustahkam bo’lishi, uning ahloqiy, xuquqiy asoslari barqarorligi komil insonning tarbilashning birinchi zamini sifatida. Mustaqillik yillarida ma’naviy etuk komil insonlarni tarbiyalash g’oyasini ilgari surilishi va unga erishish yo’llari. Sog’lom avlodni tarbiyalash mavsumiy masala emas, balki millatimiz mamlakatimizning kelajagi masalasidir. “Sog’lom avlod” dasturida yoshlar tarbiyasi borasida oilaning, mahallaning, ta’lim dargohlarining, ommaviy axborot vositalarining oldiga qo’ymlayotgan talablar. Ma’naviy etuk, jismoniy sog’lom avlodni tarbiyalashda milliy mafkuramizning , milliy g’oyamizning roli. Jamiyat taraqqiy etgani sari sog’lom avlod tushunchasining mazmuni kengayib, yoshlarni davr ruhi, ehtiyojlari asosida tarbiyalash borasidagi vazifalar tizimi.	2	7.1(10, 26, 27) 7.2(42,43,51,62)	Axborot- ma’ruza, insert, hamkorlikda o`qitish texnikasi
2.	Mavzu -2:Oilaviy burch va mas’uliyatning ijtimoiy va ma’naviy asoslari. Oila jamiyatning muhim tarkibiy qismi sifatida. Oilaning shakllanishi va rivojlanishi jamiyat hayotidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy munosabatlar bilan bevosita bog’liqligi uning ahloqiy, xuquqiy va ijtimoiy omillari. Jismonan etuk muayyan ma’naviy fazilatlarni egallagan, ijtimoiy va huquqiy burchni anglagan insonni shakllantirishda oilaning roli. Oilaning jamiyat uchun muhimligi insonning ma’naviy kamolotida o’ziga xos maktab ekanligi. Ma’naviy va diniy merosimizda, qadriyatlarimizda oilaga bo’lgan munosabat, uning oldiga qo’yilgan talabalar. Oila barqarorligining asoslari va uning ahloqiy mezonlari. Mustaqillik yillarida O’zbekistonda oilani mustaxkamlashga berilayotgan e’tibor, etuk komil insonlarni tarbiyalab voyaga etkazish borasida uning oldiga qo’yilayotgan talablar.	2	7.1(13, 27, 28) 7.2(36,38, 42,43,44)	Vizual ma’ruza, blits-so`rov, bayon qilish, klaster, prezentatsiya
3	Mavzu-3: Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari. Oilaviy munosabatlar va ularning yoshlar tarbiyasida jamiyatning ma’naviy xayotida tutgan o’rni. Sovet tuzimi davrida oilaviy munosabatlar borasida milliy va diniy an’analarimizga bildirilgan salbiy fikrlar. Islom dinida va diniy qadriyatlarimizda oilaviy munosabatlarga bildirilgan fikrlar. Ota-onani xurmat qilish, oila obro’sini baland tutish, milliy ma’naviy qadriyatlarimizdan biri sifatida. Ma’naiy merosimizda va O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ota-onaning vazifalari va farzandning burchlari xaqidagi fikrlar. Mustaqillik yillarida oiladagi munosabatlarni yanada yaxshilashga yuksaltirishga berilayotgan e’tibor va oila oldiga qo’yilayotgan talablar.	2	7.1(10, 26, 27) 7.2(42,43,51,62)	Ma’ruza, muammoli holatlarni echish, blits-so`rov, prezentatsiya
4	Mavzu-4: Jamoatchilik fikrining oilaviy hayot va yoshlar tarbiyasiga ta’siri. Xalqimiz va millatimiz tarixida mahallaning qo’ni-qo’shnining va jamoatchilikning oilaviy xayot va yoshlar tarbiyasiga ko’rsatib kelgan ta’siri. Ma’naviy merosimizni, urf-odatlarimizning va islom dinining oiladagi ma’naviy muhitni yaxshilashga ko’rsatgan ta’siri. Insonning o’z-o’zini anglashda jamoatchilikning o’rni va ahamiyati. Mustaqillik yillarida jamiyatning ma’naviy xayotini, oilaviy hayotini yoshlar tarbiyasini yaxshilashda, yoshlarni buzg’unchi g’oyalar ta’siridan saqlab qolishda jamoatchilikning oldiga qo’yilayotgan talabalar.	2	7.1(10, 26, 27) 7.2(42,43,51,62)	Axborot- ma’ruza, insert, hamkorlikda o`qitish texnikasi
5	Mavzu-5: Oilada farzand tarbiyasi va ahloqiy qadriyatlar. Ahloqiy qadriyatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri. Ma’naviy barkamol jismoniy sog’lom farzandlarni voyaga etkazishda oilada amalga oshiriladigan axloq odob tarbiyasining o’rni. Mintaqamizdagi eng qadimgi axloqiy qadriyatlarning, islomiy an’analarning buyuk mutafakkirlarimizning xikmatlari, farzandlar tarbiyasiga ko’rsatgan ta’siri, mustaqillik yillarida ularni xayotda kengroq qo’llashga berilayotgan e’tibor. Insonni jamiyatda yashashi o’z-o’zini anglashiga asos bo’ladigan ahloqiy qadriyatlar. Jamoatchilik ichida o’zini tutishning ahloqiy asoslari. Farzandlik burchi va bola tarbiyasining ahloqiy asoslari, Oiladagi munosabatlarning ahloqiy asoslari. Xalollik, iymonlilik, insoflilikning ahloqiy asoslari. Oiladagi ruhiy muhit va uning yoshlarning ma’naviy tarbiyasiga ta’siri.	2	7.1(11, 15, 17) 7.2(36,40,52,54)	Axborot- ma’ruza, insert, hamkorlikda o`qitish texnikasi
6.	Mavzu-6: Yoshlarning ma’naviy kamolotida oiladigi ruhiy muhitning ta’siri. Oiladagi ruhiy muhit va uni shakllantirish omillari (tabiiy, biologik, iqtisodiy, xuquqiy omillar). Oiladagi ma’naviy sog’lom ruhiy muhitning farzand tarbiyasiga ta’siri. Xalqimiz urf-odatlarini, an’analarini, qadriyatlarini va islom dinini oiladagi ruhiy muhitga ta’siri. Sharq oilasini Evropalashtirishga bo’lgan xarakatlar va ularning salbiy oqibatlari. Mustaqillik yillarida oiladagi ruhiy muhitni yanada yaxshilash uchun qo’yilayotgan talablar.	2	7.1(11, 15, 17) 7.2(36,40,52,54)	Ma’ruza, 2 kishilik (binar) dialog, klaster, prezentatsiya
7	Mavzu-7: Ota-ona ibrati va uning tarbiya jarayonida tutgan o’rni. Oiladagi ma’naviy muhitni shakllantirishda va takomillashtirishda ota-onaning roli. Milliy urf-odatlarimiz, qadriyatlarimizda va islom dinida ota-onalar mas’uliyatiga qo’yilayotgan talablar. Ota-onalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri. Sovet tuzumi davrida ota-onalar o’rtasidagi munosabatlarda paydo bo’lgan salbiy xolatlar va ularning yoshlar tarbiyasiga ko’rsatgan ta’siri. YOshlarni buzg’unchi g’oyalar ta’siriga tushib qolshidan, ularni jinoyat yo’liga kirib qolishdan saqlashda ota-onalarning roli. Milliy istiqlol g’oyalarini farzandlar ongiga singdirishda ota-onalarning roli.	2	7.1(1, 5, 11) 7.2(30,35,37,40)	Muammoli, fikrlar hujumi,
8	Mavzu-8: Farzandlik burchining ma’naviy asoslari. Ota-onani xurmat qilish, ularga mehr-muruvvatli, rahm-shavqatli bo’lish insonga xos ma’naviyatning muhim tomoni sifatida. Farzandning burchi va mas’uliyati masalasining milliy an’analarda, davlat tomonidan qabul qilingan qonunlarda o’z ifodasini topishi. Islom dini va diniy qadriyatlarimizda farzandlarning o’z ota-onalar oldidagi burchlari xaqida. Sharq pedagogika an’analarida va milliy tarbiyaning asosiy tomonlarida ota-onaga nisbatan odob, ahloq doirasida muomala qilishga o’rgatishga berilgan e’tibor. Farzandlik burchi va mas’uliyatining ma’naviy asoslangan ko’rinishlari. Qaramlik yillari davomida milliy tarbiyaga bo’lgan e’tiborning pasayishi va uning farzandlarning o’z burchini xis qilishlariga ko’rsatgan salbiy ta’siri. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida farzandlarning burchlari va vazifalarini yoritilishi. O’z farzandlik burchini xis eta olishlik ma’naviy etuklik va komillik belgisi sifatida.	2	7.1(1, 5, 11) 7.2(30,35,37,40)	Muammoli, fikrlar hujumi,
9	Mavzu-9: Oiladagi tarbiyaning hozirgi dolzarb mummolari. Tarbiya bir umr davom etadigan jarayon sifatida, uning uzluksiz va bosqichma-bosqich olib borilishi zaruriyati. Oilada farzand tarbiyasining turli xil davrlari va ularning ma’naviy kamolotga ta’siri. Xalqimizning urf-odatlari, an’analari va ma’naviy merosimizda oiladagi tarbiyaga berilgan e’tibor, Islom dinida va diniy qadriyatlarimizda farzand tarbiyasida oilaning rolini yoritilishi. Sovet tuzumi davrida oilada farzand tarbiyasiga bo’lgan e’tiborning pasayishi sabablari. Bozor munosabatlariga o’tish davri bilan bo’lgan xozirgi sharoitda oilada farzand tarbiyasiga katta e’tibor berish zaruriyati. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida tarbiya jarayonida oilaning oldiga qo’yilayotgan talablar. Oiladagi tarbiya jarayoni milliy istiqlol g’oyalarini yoshlar ongiga singdirish.	2	7.1(8,9, 21) 7.2(31,36,38,41,46)	Ma’ruza, dialog, klaster, prezentatsiya, aqliy hujum, blits-so`rov
10.	Mavzu-10: Oilada farzandlarni ma’naviy va ahloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlar. Oilada farzandlarni ma’naviy va ahloqy tarbiyalashda eng muhim muammodir. Oila va oilaviy tarbiya muammosidir, unda yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalanishga qo’yiladigan xozirgi zamon talablari. Mustaqillik yillarida o’zbek oilalarida bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalanishni ahvoli. SHarq mutafakkirlari oila va oilada bolalarni ma’naviy ahloqiy tarbiyalash xaqida. Oilada farzandlarni ma’naviy barkamol komil insonlar qilib voyaga etkazishda umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish. Diniy qadriyatlar, xalqimiz tarixida ularning tutgan o’rni va ahamiyati.	2	7.1(8,9, 21) 7.2(31,36,38,41,46)	Ma’ruza, dialog, klaster, prezentatsiya, aqliy hujum, blits-so`rov
		Jami:18 soat

SEMINAR MASHG’ULOTLARINING MAVZU VA REJALARI.

Mavzu- 1: Sog’lom avlod-jamiyat taraqqiyotining hal qiluvchi omili.

Reja:

1.Inson ma’naviyatini shakllanishida oilaning tutgan o’rni.

2.Mustaqillik yillarida ma’naviy etuk komil insonni tarbiyalashda milliy g’oya va milliy mafkuraning roli.

3.Oila barqarorligining asoslari.

4.Oilada bola ma’naviyatini shakllantirishning asosiy yo’llari.

Yuksak ma’naviyat sohibi bo’lgan avlodni tarbiyalash bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biri sifatida.

Ma’naviy yuksak inson va uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o’rni.

Inson ma’naviyatining shakllanishida oilaning tutgan o’rni. Oila mustahkam bo’lishi, uning ahloqiy, xuquqiy asoslari barqarorligi komil insonning tarbilashning birinchi zamini sifatida.

Mustaqillik yillarida ma’naviy etuk komil insonlarni tarbiyalash g’oyasini ilgari surilishi va unga erishish yo’llari. Sog’lom avlodni tarbiyalash mavsumiy masala emas, balki millatimiz mamlakatimizning kelajagi masalasidir. “Sog’lom avlod” dasturida yoshlar tarbiyasi borasida oilaning, mahallaning, ta’lim dargohlarining, ommaviy axborot vositalarining oldiga qo’ymlayotgan talablar.

Ma’naviy etuk, jismoniy sog’lom avlodni tarbiyalashda milliy mafkuramizning , milliy g’oyamizning roli.

Jamiyat taraqqiy etgani sari sog’lom avlod tushunchasining mazmuni kengayib, yoshlarni davr ruhi, ehtiyojlari asosida tarbiyalash borasidagi vazifalar tizimi.

Mavzu -2:Oilaviy burch va mas’uliyatning ijtimoiy va ma’naviy asoslari.

Reja:

1.Oilaviy burch – muhim ahloqiy-ma’naviy qadriyat

2.Nikoh — oila barqarorligining asosiy omili.

3.Oila barqarorligining asoslari.

4.Oilada bola ma’naviyatini shakllantirishning asosiy yo’llari.

Oila jamiyatning muhim tarkibiy qismi sifatida. Oilaning shakllanishi va rivojlanishi jamiyat hayotidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy munosabatlar bilan bevosita bog’liqligi uning ahloqiy, xuquqiy va ijtimoiy omillari. Jismonan etuk muayyan ma’naviy fazilatlarni egallagan, ijtimoiy va huquqiy burchni anglagan insonni shakllantirishda oilaning roli.

Oilaning jamiyat uchun muhimligi insonning ma’naviy kamolotida o’ziga xos maktab ekanligi. Ma’naviy va diniy merosimizda, qadriyatlarimizda oilaga bo’lgan munosabat, uning oldiga qo’yilgan talabalar. Oila barqarorligining asoslari va uning ahloqiy mezonlari.

Mustaqillik yillarida O’zbekistonda oilani mustaxkamlashga berilayotgan e’tibor, etuk komil insonlarni tarbiyalab voyaga etkazish borasida uning oldiga qo’yilayotgan talablar.

Mavzu-3: Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari.

Reja:

1.Oilaviy munosabatlarni rivojlanishida milliy-ma’naviy va diniy qadriyatlar.

2.Sovet tuzumi davrida oilaviy munosabatlar borasida milliy va diniy an’ana- lar imizga bildirilgan salbiy fikrlar.

3.O’zbekiston mustaqillikka erishgach, dinga bo’lgan munosabatning o’zgarishi.

4.Oilada diniy qadriyatlar va musulmonchilik an’analari.

Oilaviy munosabatlar va ularning yoshlar tarbiyasida jamiyatning ma’naviy xayotida tutgan o’rni.

Sovet tuzimi davrida oilaviy munosabatlar borasida milliy va diniy an’analarimizga bildirilgan salbiy fikrlar.

Islom dinida va diniy qadriyatlarimizda oilaviy munosabatlarga bildirilgan fikrlar. Ota-onani xurmat qilish, oila obro’sini baland tutish, milliy ma’naviy qadriyatlarimizdan biri sifatida.

Ma’naiy merosimizda va O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ota-onaning vazifalari va farzandning burchlari xaqidagi fikrlar.

Mustaqillik yillarida oiladagi munosabatlarni yanada yaxshilashga yuksaltirishga berilayotgan e’tibor va oila oldiga qo’yilayotgan talablar.

Mavzu-4: Jamoatchilik fikrining oilaviy hayot va yoshlar tarbiyasiga ta’siri.

Reja:

1. Xalqimiz tarixida jamoatchilikning oilaviy xayot va yoshlar tarbiyasiga ta’siri.

2. Insonning o’z-o’zini anglashida jamoatchilikning o’rni va ahamiyati.

3. Mustaqillikni mustaxkamlashda yoshlar tarbiyasida jamoatchilikning oldiga qo’yilayotgan talablar.

4. Milliy g’oyani yoshlar ongiga singdirida oilaning roli.

Xalqimiz va millatimiz tarixida mahallaning qo’ni-qo’shnining va jamoatchilikning oilaviy xayot va yoshlar tarbiyasiga ko’rsatib kelgan ta’siri. Ma’naviy merosimizni, urf-odatlarimizning va islom dinining oiladagi ma’naviy muhitni yaxshilashga ko’rsatgan ta’siri.

Insonning o’z-o’zini anglashda jamoatchilikning o’rni va ahamiyati.

Mustaqillik yillarida jamiyatning ma’naviy xayotini, oilaviy hayotini yoshlar tarbiyasini yaxshilashda, yoshlarni buzg’unchi g’oyalar ta’siridan saqlab qolishda jamoatchilikning oldiga qo’yilayotgan talabalar.

Mavzu-5: Oilada farzand tarbiyasi va ahloqiy qadriyatlar.

Reja:

1. Ahloqiy qadriyatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri.

2. Farzandlarni voyaga etkazishda axloq - odob tarbiyasining o’rni.

3. O’zbek xalqining axloq va odob borasidagi qadriyatlarning shakllanish tarixi.

4. Oiladagi tarbiyaga asos bo’ladigan milliy ahloqiy qadriyatlar tizimi.

Ahloqiy qadriyatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri.

Ma’naviy barkamol jismoniy sog’lom farzandlarni voyaga etkazishda oilada amalga oshiriladigan axloq odob tarbiyasining o’rni.

Mintaqamizdagi eng qadimgi axloqiy qadriyatlarning, islomiy an’analarning buyuk mutafakkirlarimizning xikmatlari, farzandlar tarbiyasiga ko’rsatgan ta’siri, mustaqillik yillarida ularni xayotda kengroq qo’llashga berilayotgan e’tibor.

Insonni jamiyatda yashashi o’z-o’zini anglashiga asos bo’ladigan ahloqiy qadriyatlar.

Jamoatchilik ichida o’zini tutishning ahloqiy asoslari. Farzandlik burchi va bola tarbiyasining ahloqiy asoslari, Oiladagi munosabatlarning ahloqiy asoslari. Xalollik, iymonlilik, insoflilikning ahloqiy asoslari. Oiladagi ruhiy muhit va uning yoshlarning ma’naviy tarbiyasiga ta’siri.

Mavzu-6: Yoshlarning ma’naviy kamolotida oiladigi ruhiy muhitning ta’siri.

Reja:

1.Oiladagi ruhiy muhit va uni shakllantirish omillari.

2.Oiladagi ma’naviy sog’lom ruhiy muhitning farzand tarbiyasiga ta’siri.

3.Xalqimiz urf-odatlarini, an’analarini, qadriyatlarini va islom dinining oiladagi ruhiy muhitga ta’siri.

4.Eng oliy qadriyat Vatan va vatanparvarlik.

Oiladagi ruhiy muhit va uni shakllantirish omillari (tabiiy, biologik, iqtisodiy, xuquqiy omillar).

Oiladagi ma’naviy sog’lom ruhiy muhitning farzand tarbiyasiga ta’siri.

Xalqimiz urf-odatlarini, an’analarini, qadriyatlarini va islom dinini oiladagi ruhiy muhitga ta’siri.

Sharq oilasini Evropalashtirishga bo’lgan xarakatlar va ularning salbiy oqibatlari.

Mustaqillik yillarida oiladagi ruhiy muhitni yanada yaxshilash uchun qo’yilayotgan talablar.

Mavzu-7: Ota-ona ibrati va uning tarbiya jarayonida tutgan o’rni.

Reja:

1.Ahloqiy qadriyatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri.

2.Ma’naviy barkamol, jismoniy sog’lom farzandlarni tarbiyalashda ota-onaning o’rni.

3.Otaning ijobiy ishlari farzandlar uchun namuna.

4.Oilada farzand tarbiyasiga bo’lgan ahloqiy nizom va qadriyatlar.

Oiladagi ma’naviy muhitni shakllantirishda va takomillashtirishda ota-onaning roli. Milliy urf-odatlarimiz, qadriyatlarimizda va islom dinida ota-onalar mas’uliyatiga qo’yilayotgan talablar.

Ota-onalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar va ularning farzand tarbiyasiga ta’siri.

Sovet tuzumi davrida ota-onalar o’rtasidagi munosabatlarda paydo bo’lgan salbiy xolatlar va ularning yoshlar tarbiyasiga ko’rsatgan ta’siri.

YOshlarni buzg’unchi g’oyalar ta’siriga tushib qolshidan, ularni jinoyat yo’liga kirib qolishdan saqlashda ota-onalarning roli. Milliy istiqlol g’oyalarini farzandlar ongiga singdirishda ota-onalarning roli.

Mavzu-8: Farzandlik burchining ma’naviy asoslari.

Reja:

1.Burch – muhim ahloqiy-ma’naviy qadriyat. Ota-onaning farzand oldidagi va farzandning ota-ona oldidagi burchi haqida.

2.Farzandning ota-onaga hurmati - ahloqning mustaqil asosidir.

3.Yoshlar ongiga mehr-oqibat, muruvvat va insoniylikni singdirish yo’llari.

4.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida farzandlarning burchlari va vazifalari yoritilishi.

Ota-onani xurmat qilish, ularga mehr-muruvvatli, rahm-shavqatli bo’lish insonga xos ma’naviyatning muhim tomoni sifatida.

Farzandning burchi va mas’uliyati masalasining milliy an’analarda, davlat tomonidan qabul qilingan qonunlarda o’z ifodasini topishi.

Islom dini va diniy qadriyatlarimizda farzandlarning o’z ota-onalar oldidagi burchlari xaqida.

Sharq pedagogika an’analarida va milliy tarbiyaning asosiy tomonlarida ota-onaga nisbatan odob, ahloq doirasida muomala qilishga o’rgatishga berilgan e’tibor.

Farzandlik burchi va mas’uliyatining ma’naviy asoslangan ko’rinishlari.

Qaramlik yillari davomida milliy tarbiyaga bo’lgan e’tiborning pasayishi va uning farzandlarning o’z burchini xis qilishlariga ko’rsatgan salbiy ta’siri.

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida farzandlarning burchlari va vazifalarini yoritilishi.

O’z farzandlik burchini xis eta olishlik ma’naviy etuklik va komillik belgisi sifatida.

Mavzu-9: Oiladagi tarbiyaning hozirgi dolzarb mummolari.

Reja:

1.Milliy tarbiya manbai, uning uzluksiz va bosqichma-bosqich olib borilishi.

2.O’zbekona tarbiya, uning o’ziga xos jihatlari va muammolari.

3.Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va tarbiya sohasidagi muhim vazifalar.

4.Oiladagi tarbiya jarayoni orqali milliy g’oyaning yoshlar ongiga singdirilishi.

Tarbiya bir umr davom etadigan jarayon sifatida, uning uzluksiz va bosqichma-bosqich olib borilishi zaruriyati.

Oilada farzand tarbiyasining turli xil davrlari va ularning ma’naviy kamolotga ta’siri.

Xalqimizning urf-odatlari, an’analari va ma’naviy merosimizda oiladagi tarbiyaga berilgan e’tibor, Islom dinida va diniy qadriyatlarimizda farzand tarbiyasida oilaning rolini yoritilishi.

Sovet tuzumi davrida oilada farzand tarbiyasiga bo’lgan e’tiborning pasayishi sabablari.

Bozor munosabatlariga o’tish davri bilan bo’lgan xozirgi sharoitda oilada farzand tarbiyasiga katta e’tibor berish zaruriyati. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida tarbiya jarayonida oilaning oldiga qo’yilayotgan talablar.

Oiladagi tarbiya jarayoni milliy istiqlol g’oyalarini yoshlar ongiga singdirish.

Mavzu-10: Oilada farzandlarni ma’naviy va ahloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlar.

Reja:

1.Millatning ma’naviy-ahloqiy tarbiyasi - jamiyat taraqqiyotining muhim omili sifatida.

2.Oilada bolaning yosh xusussiyatlariga qarab tarbiyalash.

3.Milliy ma’naviy meros, qadriyatlarning tarkibi, ko’rinishlari va yosh avlod- ni tarbiyalashda uning ahamiyati.

4.Diniy va milliy qadriyatlarning xalqimiz tarixida tutgan o’rni va ahamiyati.

Oilada farzandlarni ma’naviy va ahloqy tarbiyalashda eng muhim muammodir. Oila va oilaviy tarbiya muammosidir, unda yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalanishga qo’yiladigan xozirgi zamon talablari.

Mustaqillik yillarida o’zbek oilalarida bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalanishni ahvoli. SHarq mutafakkirlari oila va oilada bolalarni ma’naviy ahloqiy tarbiyalash xaqida.

Oilada farzandlarni ma’naviy barkamol komil insonlar qilib voyaga etkazishda umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish.

Diniy qadriyatlar, xalqimiz tarixida ularning tutgan o’rni va ahamiyati.
BAHOLASH MEZONLARI

3.1.Reyting ishlanmasi

Fan uchun barcha mashg’ulot turlari bo’yicha ajratilgan soatlar hajmi quyidagicha:

Ma’ruza – 18 soat

Amaliy mashg‘ulot-24 soat

Mustaqil– soat

Nazorat	JN-1	JN-2	JN-3	ON	JN-4	YN	Jami
Maksimal ball	10	10	10	30	10	30	100

ON, YN: Jami 3 ta savol beriladi. Har bir savol 1-10 balldan baholanadi.

JN: 4 marta JN chiqariladi, har birida talaba 1 marta baholanadi, har bir baholash 1-10 balldan baholanadi.

t/r

Nazorat turlari

Soni

Ball

Jami ball

1

O.B.

1.1. Yozma ish (3 savol)

1

1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball

30

2

J.B.

Haftalar

JB1

JB2

JB3

JB4

VI

XI

XIII

XVI

2.1. Seminar mashg‘ulotlarni bajarish.

1

5x3.3=10

5x3.3=10

20

2.2. TMI– yozma referat tayyorlash

1

1x10=10

1x10=10

20

Jami:

10

10

10

10

40

3

Ya.B.

3.1. Yozma ish (3 savol)

1

1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball

30

Jami:

100

Nazorat turlari	JN-1	ON	JN-2	JN-3	JN-4	YN	Jami
Maksimal ball	10	30	10	10	10	30	100
Saralash ball	5,5	16,5	5,5	5,5	5,5	16,5	55
Nazorat haftasi	6	9	11	13	16	18

JN natijalari guruh jurnali va qaydnomaga butun sonlarda (1-10 ballgacha) qayd qilinadi.

Joriy nazorat uchun baholash mezonlari

JN da fanning har bir mavzusi bo’yicha talabaning bilim va amaliy ko’nikmalari darajasini (o’zlashtirishini) aniqlab borish nazarda tutiladi va u odatda amaliy mashg’ulot, seminar yoki laboratoriya darslarida muntazam ravishda amalga oshiriladi. Shuningdek har bir fan bo’yicha talabaning mustaqil ish bo’yicha olgan ballari ham joriy nazorat natijalarida o’z aksini topadi.

JN natijalari semester davomida 4 marta chiqariladi. Har bir umumlashtirish sanasiga qadar har bir talabaning bilim, ko’nikma va malakalari (shu jumladan mustaqil ishi ham) 4 marta 1 dan- 10 gacha bo’lgan ballarda faqat butun sonlarda baholanadi.Natijada butun semester davomida har bir talabaning joriy baholari soni 4 tani tashkil qiladi. Talabaning har bir baholashda olgan ballari guruh jurnalida qayd qilib boriladi.

Semestrning reyting ishlanmasida ko`rsatilgan haftalarida talabalarning shu kungacha olgan ballari yig’indisi hisoblanib JN natijasi sifatida fan uchun ajratilgan qaydnomaga ko’chirib yozib boriladi.

Kafedrada JN bo’yicha talabalar bilimi, ko’nikma va malakalarini baholashning quyidagi mezonlari qo’llaniladi:

Amaliy mashg’ulotlari bo’yicha:

A`lo «9-10» ball bilan baholanadi:

- Amaliy mashg’ulotlari mavzusining maqsadi va mazmunini atroflicha yorita olsa;

-bayonda ilmiylik va mantiqiylik saqlanib, ilmiy xatolik va mantiqiy chalkashliklarga yo’l qo’yilmasa;

-mavzu materialining nazariy yoki amaliy ahamiyati haqida aniq tasavvurga ega bo’lsa;

-mavzu doirasida mustaqil fikrlash qobilyatini namoyon eta olsa;

-berilgan savollarga aniq va lo’nda javob bera olsa;

- qo’shimcha adabiyotlardan samarali foydalangan bo’lsa;

Yaxshi «7-8» ball bilan baholanadi:

- Amaliy mashg’ulotlarining maqsadi va mazmunini tushungan, bayonda ilmiy va

mantiqiy chalkashliklarga yo’l qo’yilmasa;

-mavzu materialining amaliy ahamiyatini tushungan bo’lsa;

-berilgan vazifani o’quv dasturi doirasida bajarsa;

-berilgan savollarga to’gri javob bera olsa;

Qoniqarli «5-6» ball bilan baholanadi:

-mavzu haqida umumiy tushunchaga ega bo’lsa;

-mavzu tor doirada yoritilib, bayonda ayrim chalkashliklarga yo’l qo’yilsa;

-bayon mazmunan ravon bo’lmasa;

-savollarga mujmal va chalkash javoblar olinsa;

-nazorat ishlariga qisman javob olinsa.

Qoniqarsiz «3-4» ball bilan baholanadi:

- Amaliy mashg’ulotiga jiddiy tayyorgarlik ko’rilmagan bo’lsa;

-mashg’ulot mavzusiga doir aniq tasavvurga ega bo’lmasa;

- Amaliy mashg’ulotlari mavzusiga doir berilgan savollarga, nazorat ishlariga noto’g’ri javob olinsa.

«1-2» ball bilan baholanadi:

- Amaliy mashg’ulotiga tayyorgarlik ko’rilmagan bo’lsa;

-mashg’ulot mavzusiga doir deyarli hech qanday tasavvurga ega bo’lmasa;

- Amaliy mashg’ulotlari mavzusiga doir berilgan savollarga, nazorat ishlariga javob olinmasa.

Mustaqil ta’lim bo`yicha:

Referat va yozma ish topshiriqlarini baholash mezoni:

A`lo «9-10» ball bilan baholanadi:

- mavzu to`liq ochilgan, atroflicha, aniq va reja asosida to`g`ri yozilgan bo`lsa;

-mavzu doirasida mustaqil fikrlash qobiliyatini yaqqol namoyon eta olsa;

- to`g`ri xulosa chiqarilgan va ijodiy fikrlari bo`lsa;

-mavzuga oid savollarga aniq va lo`nda javob bera olsa;

- o`quv dasturida keltirilgan adabiyotlardan tashqari materiallardan keng foydalanilgan bo`lsa;

- qonun va qoidalar, nazariyalar, tushunchalar va tasavvurlar bayoni to`g`ri va aniq yozilgan bo`lsa;

- bayonda ilmiy xatoliklarga yo`l qo`yilmay, material mazmunining ilmiy va mantiqiyligi saqlangan holda puxta yozilgan bo`lsa;

- bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa.

Yaxshi «7-8» ball bilan baholanadi:

- mavzu mohiyati ochilgan, to`g`ri yozilgan bo`lsa;

-mavzu doirasida mustaqil fikrlash qobiliyatini yaqqol namoyon eta olmasa;

-mavzuga oid savollarga to`g`ri javob bera olsa;

- faqat o`quv dasturida keltirilgan adabiyotlar bilan cheklangan, ammo to`g`ri bo`lsa;

- javoblarda ilmiylik buzilmagan, bayon mazmunida mantiq saqlangan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushunchalar bayonida xatoliklar uchramasa;

- bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa;

Qoniqarli «5-6» ball bilan baholanadi:

- mavzu mohiyati to`liq ochilmagan, ya’ni tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-mavzu doirasida mustaqil fikrlash qobiliyati past bo`lsa;

-mavzuga oid savollarga savollarga mujmal va chalkash javoblar olinsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushunchalar bayonida ba’zi xatoliklar uchrasa;

-bayonda ba’zi orfografik va grammatik xatolar uchrasa;

-rejada berilgan savollarning to`liq javobi yozilgan bo`lib, xulosalar mavzu mohiyatini to`liq ifodalay olmasa.

Qoniqarsiz «3-4» ball bilan baholanadi:

-mavzu mohiyati deyarli ochilmagan, ya’ni juda tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-mavzu doirasida mustaqil fikrlash qobiliyati bo`lmasa;

-mavzuga oid savollarga savollarga yetarli javoblar olinmasa;

-qonun-qoida, nazariya, tushunchalar bayonida qo`pol xatoliklar uchrasa;

-rejada berilgan savollarning javobi to`liq yozilmagan bo`lib, xulosalar keltirilmagan bo`lsa.

«1-2» ball bilan baholanadi:

- mavzu mohiyati umuman ochilmagan, boshqa materiallar yozilgan bo`lsa;

-mavzuga oid savollarga savollarga javoblar olinmasa;

-qonun-qoida, nazariya, tushunchalar bayonida qo`pol xatoliklar uchrasa.

Oraliq nazorat uchun baholash mezonlari:

ON da fanning bir necha mavzularini qamrab olgan bo`lim yoki qism bo`yicha nazariy ma’lumotlar o`tib bo`lingandan so`ng talabaning nazariy bilimlari baholanadi va unda talabaning muayyan savol yoki muammoni echish mahorati va qobiliyati aniqlanadi. ON semestrda bir marta, fanning taxminan 50% i o`tilgandan keyin 3 ta nazariy savoldan iborat yozma nazorat ishi shaklida o`tkaziladi. Har bir javob 1 dan -10 gacha bo`lgan ballarda faqat butun sonlarda baholanadi.

1- savol: B₁=10 ball

2- savol: B₂=10 ball

3- savol: B₃=10 ball

Har bir savolga yozilgan javoblar quyidagi mezon asosida baholanadi:

A`lo 9-10 ball bilan baholanadi:

- savolga atroflicha, aniq va to`gri javoblar yozilgan bo`lsa;

- o`quv rejadan tashqari (zamonaviy) materiallardan xabardorligi bilinib tursa;

- qonun va qoidalar, nazariyalar, tushunchalar va tasavvurlar bayoni to`gri va aniq yozilgan bo`lsa;

- bayonda ilmiy xatoliklarga yo`l qo`yilmay, material mazmunining ilmiy va mantiqiyligi saqlangan holda puxta yozilgan bo`lsa;

- bayonda orfografik va grammatik kamchiliklar uchramasa.

Yaxshi 7-8 ball bilan baholanadi:

- savolga yozilgan javoblar o`quv dasturi talablari doirasi bilan cheklangan, ammo to`gri bo`lsa;

- javobda ilmiylik buzilmagan, bayon mazmunida mantiq saqlangan bo`lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida xatoliklar uchramasa;

-bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa.

Qoniqarli 5-6 ball bilan baholanadi:

-savolga javob o`quv dasturi talablariga mos kelmasa, ya’ni tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida ba’zi xatoliklar uchrasa;

-bayonda ba’zi orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

Qoniqarsiz 3-4 ball bilan baholanadi:

-savolga javob juda tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida qo`pol xatoliklar uchrasa;

-bayonda qo`pol orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

1-2 ball bilan baholanadi:

-berilgan savolga javob yozilmasdan, boshqa savollarga javob yozilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida qo`pol xatoliklar uchrasa;

-bayonda qo`pol orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

Yakuniy nazorat uchun baholash mezonlari:

YAN semestr yakunida bir marta o`tkaziladi va unda talabaning bilim, ko`nikma va malakalari fanning umumiy mazmuni doirasida baholanadi. YAN 3 ta nazariy savoldan iborat yozma nazorat ishi shaklida o`tkaziladi. Har bir javob 1 dan -10 gacha bo`lgan ballarda faqat butun sonlarda baholanadi.

1- savol: B₁=10 ball

2- savol: B₂=10 ball

3- savol: B₃=10 ball

Har bir savolga yozilgan javoblar quyidagi mezon asosida baholanadi:

A`lo 9-10 ball bilan baholanadi:

- savolga atroflicha, aniq va to`gri javoblar yozilgan bo`lsa;

- o`quv rejadan tashqari (zamonaviy) materiallardan xabardorligi bilinib tursa;

- qonun va qoidalar, nazariyalar, tushunchalar va tasavvurlari to`gri va aniq yozilgan bo`lsa;

- bayonda ilmiy xatoliklarga yo`l qo`yilmay, material mazmunining ilmiy va mantiqiyligi saqlangan holda puxta yozilgan bo`lsa;

- bayonda orfografik va grammatik kamchiliklar uchramasa.

Yaxshi 7-8 ball bilan baholanadi:

- savolga yozilgan javoblar o`quv dasturi talablari doirasi bilan cheklangan, ammo to`gri bo`lsa;

- javobda ilmiylik buzilmagan, bayon mazmunida mantiq saqlangan bo`lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida xatoliklar uchramasa;

-bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa.

Qoniqarli 5-6 ball bilan baholanadi:

-savolga javob o`quv dasturi talablariga mos kelmasa, ya’ni tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida ba’zi xatoliklar uchrasa;

-bayonda ba’zi orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

Qoniqarsiz 3-4 ball bilan baholanadi:

-savolga javob juda tor doirada yoritilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonidaqo`pol xatoliklar uchrasa;

-bayonda qo`pol orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

1-2 ball bilan baholanadi:

-berilgan savolga javob yozilmasdan, boshqa savollarga javob yozilgan bo`lsa;

-qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonidaqo`pol xatoliklar uchrasa;

-bayonda qo`pol orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

Darslik va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati:

4. 
   A.Minavvarov. «Oila pedagogikasi». T., «O‘qituvchi», 1991.
   
5. 
   E.YUsupov. Oila- ma’naviyat bulog‘i. T., 2003.
   
6. 
   O.Musurmonova. Oila ma’naviyati-milliy g‘urur. T., «O‘qituvchi», 2000.
   

Qo‘shimcha:

1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T., «O‘zbekiston» 2003 yil.

2. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: havfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari. T., «O‘zbekiston», 1997 yil.

3. Karimov I.A. Barkamol avlod –O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., «O‘zbekiston», 1992 yil.

4. Karimov I.A. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman. «Fidokor» gazetasi. 2000 yil 8 iyun.

5. Karimov I.A. Jamiyat mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga hizmat etish. T., «O‘zbekiston», 1999 yil.

6. Karimov I.A, Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz. T., «O‘zbekiston», 2000 yil.

7. Karimov I.A. «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» risolasiga so‘zboshi. T., «O‘zbekiston», 2001 yil.

8. Karimov I.A. “YUksak ma’naviyat-engilmas kuch” Toshkent “Ma’naviyat” 2008 y

9. Fitrat A. «Oila». T., «Ma’naviyat», 1998 yil

10. O.A.Karimova. Oila, farzand va jamiyat. T., «O‘qituvchi», 1991 yil.

11. Axloq-odobga oid hadis namunalari. T., «Fan», 1990 yil.

12. YUz bir hadis. T., «Mehnat», 1991 yil.

13. Abu Nosir Farobiy. Fozil odamlar shahri. T., «Mexnat», 1993 yil.

14. Mustaqillik sharoitida oila va tarbiya. Respublika ma’naviy, madaniyat targ‘ibot markazi. T., 1994 yil.

15. Safo Ochil. Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari. T., «O‘qituvchi», 1995 yil.

16. M.Inomova. Oilada bolalarni ma’naviy axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlar. T., «Fan», 1995 yil.

17. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Т.: Узбекистон, 2016.

18.Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш –юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Т.: Узбекистон, 2018.

19.Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. - Т.: Узбекистон, 2018

20. Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Т.: Узбекистон, 2018

21.“Ўзбекистон Республикаси Президентининг “ Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида” 2018 йил 7 февралдаги ПФ-49-47-сон Фармони”. 2018 й.

“OILA MA’NAVIYATI” FANIDAN MA’RUZALAR MATNI.
1-mavzu. Sog`lom avlod - jamiyat taraqiyotining hal kiluvchi omili.
Reja:

1.Inson ma’naviyatini shakllanishida oilaning tutgan o`rni.

2. Mustaqillik yillarida ma’naviy etuk komil insonni tarbiyalashda milliy g`oya va milliy mafkuraning roli.

3. Oila barqarorligining asoslari.

4.Oilada bola ma’naviyatini shakllantirishning asosiy yo`llari.


1.Inson ma’naviyatini shakllanishida oilaning tutgan o`rni.

Oila - ijtimoiy, tabiiy omillar asosida shakllangan kichik jamoa sifatida ikki jinsga mansub bo`lgan shaxslar o`rtasidagi munosabatlarning birga hayot qurib nasl qoldirish, faqat farzandni dunyoga keltirish emas, balki ularni ma’naviy va jismoniy kamol topdirib, hayotga mustaqil qadam qo`yishiga sharoit yaratishdir. SHu ma’noda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek, «Oila haqida gapirar ekanmiz, avvalambor, oila hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta’minlaydigan, muqaddas urf-odatlarimizni saqlaydigan, shu bilan birga, kelajak nasllar qanday inson bo`lib etishishiga bevosita ta’sir ko`rsatadigan tarbiya o`chog`i ekanini tan olishimiz darkor».

Oila asli arabcha so`z bo`lib, “ayolmand, niyozmand”, “er-xotin, ularning bola-chaqalari va eng yaqin tug`ishganlaridan iborat birga yashovchi kishilar majmui, xonadon” degan ma’noni anglatadi.

Oila juftlik qonuni asosida yuzaga keladi, bir erkakning o`zi yoxud bir ayolning o`zi oila bo`la olmaydi. Qolaversa, oila faqat er va xotindangina iborat emas. Oila eru xotindan tashqari erning ota-onasi, ya’ni qaynota va qaynona, farzandlar, uka a singillardan iborat ko`p bo`g`inli xonadon. Uning har bir a’zosi o`z mavqeiga ega, shu oilaning ichki intizomiga bo`ysunib yashaydi. SHu ma’noda oila jamiyat ichidagi jamiyatdir. Bu jamiyatning o`z saltanati bor: bunda minglb tasodiflar jarayonida er-xotin muhabbati sinovdan o`tadi, shu sinov jarayonida ular bir-birini chuqurroq tushunadilar, bir-birlarini qadrlashni o`rniga quyadigan bo`ladi, bir-birlariga kechirimli bo`lishadi, er-otaga, xotin-onaga aylanadi, farzandlarini tarbiyalab, orzu-haas ko`radi. SHu ma’noda oila inson hayotiga to`kislik baxsh etadi, jamiyatning muqaddas maskani sifatida sadoqat sarchashmasiga aylanadi.

Oilani boshqarish jamiyat hayotini boshqarishning oila a’zolari o`rtasidagi yaqinlik ishonch, hurmat, samimiylik, burch, talabchanlikdan yoshlarning ichki shakllanishiga ta’sir etadigan muhim omillardandir. Jamiyat rivojlangan sari ma’naviy omillarning ijtimoiy taraqqiyotdagi ahamiyati ortgani sari oiladagi tarbiyaga e’tibor xam kuchayib boradi.

Oila har bir xalqning, millatning davomiyligini saqlaydigan, milliy qadriyatlarning rivojini ta’minlaydigan, yangi alodni dunyoga keltirib, uni ma’naviy va jismoniy barkamol qilib tarbiyalaydigan, jamiyatning asosiy negizi hisoblanuvchi muqaddas maskandir. Oila tabiatning eng go`zal mo`’jizalaridan biri bo`lib, u insonlrga xos “tabiiy-biologik”, iqtisodiy, huquqiy, ma’naviy munosabatlariga asoslangan ijtimoiy birlikdir.

Har bir oila uzoq tarixga va chuqur ildizga ega bo`lgan tarixiy-ijtimoiy hodisa sifatida kishilik jamiyati taraqqiyotida o`ziga xos betakror xususiyatlari bilan uning rivojlanishida muhim rol o`ynab kelmoqda.

Manblarning ko`rsatishi va O`zbek xalqi uchun oila eng muqaddas dargohdir. YUrtboshimiz ta’biri bilan aytganda: “Bunda o`zaro hurmat va qattiq tartib bo`lmasa, oilaning barcha a’zolari o`z burchlarini ado etmasa, birg`biriga nisbatan ezgulik bilan mehrg`oqibat ko`rsatmasa yaxshi a munosib tarzda yashash mumkin emas… O`zbeklarning aksariyati o`zining shaxsiy farovonligi to`g`risida emas, balki oilasining, qarindosh-urug`lari va yaqin odamlarining, qo`shnilarining eson-omonligi to`g`risida g`amxo`rlik qilishni birinchi o`ringa qo`yadi. Bu esa eng oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir”.

SHuning uchun ham mamlakatimizda oila va uning muqaddasligini ta’minlash uchun bog`liq masalalar davlat siyosati darajasiga ko`tarildi. YUrtboshimizning tashabbuslari bilan 1998 yil “Oila yili”, 1999 yil esa “Ayollar yili”, uning uzviy davomi sifatida 2000 yil “Sog`lom avlod yili”, 2008 yil “YOshlar yili” deb e’lon qilindi.

Oliy Majlisning XI sessiyasida qabul qilingan “Oila Kodeksi” esa oilalarning mustahkamligini ta’minlashda, ularning huquqiy manfaatlarini muhofaza etishda huquqiy kafolat bo`lib hisoblanadi.

Huquqiy ihatdan kafolatlangan oila o`z burchlarini ham unutmasligi lozim. SHulardan eng asosiysi, oilani yaxshi oila qilib ko`rsatuvchi fazilatlardan biri - farzandlarni oila qurishga tayyorlashdir. Darhaqiqat, mamlakatimizda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash - oilalarning mustahkamligini ta’minlashning muhim shartidir. SHu boisdan ham “Kadrlar tayyorlash bo`yicha milliy dastur”da xuddi mana shunday masalaga alohida e’tibor berilgan, ya’ni:

- oila oilaviy an’analarni hamda ma’naviy-ahloqiy merosni saqlab qoluvchi, davom ettiruvchi;

- jamiyatning eng kichik bir qismi bo`lib, bolaning madaniy, estetik va boshqa ehtiyojlari o`sishini va sog`lom turmush tarzini ta’minlovchi;

- bolaning fe’l-atvori asoslarini shakllantiruvchi birinchi murabbiy;

- hayotning barcha jabhalarida yosh avlodning doimo maslahatchisi, yo`l-yo`riq ko`rsatuvchisidir, deyiladi.

Demak, oila poydevorining mustahkamligi – jamiyat poydevori va binosini puxta qilib qurishni ta’minlashning asosiy shartidir, uning moddiy va ma’naviy barkamolligi esa davlat va jamiyat faroonligining negizidir.

Mamlakatimiz mustaqilligidan so`ng oila farovonligini ta’minlash hukumatimiz faoliyatining ustuvor yo`nalishlaridn biriga aylandi. Buning uchun oilaning mustahkamligi, farovonligi va barqarorligini ta’minlash bilan bog`lq barcha masalalarni o`zida mujassam etgan quyidagi yo`nlishlarda muhim ishlar amalga oshirilmoqda:

- oilaiy munosabatlarning huquqiy asoslarini takomillashtirish, oila manfaatlarini huquqiy himoya qilishni ta’minlash, onalik a bolalik huquqlarini muhofaza qilish;

- oilaning ijtimoiy manfaatlarini ta’minlash uchun shart-sharoitlar yaratish, oila a’zolarining sog`ligini muhofaza qilish va bilim darajasini oshirish uchun imkoniyatlarni yaxshilash;

- oilaning iqtisodiy manfaatlarini ta’minlash uchun shart-sharoitlar yaratish, oilaning daromadlarini, oila a’zolarining ish bilan ta’minlash darajasini oshirish, ro`zg`or yumushi va turmush sharoitlarini yaxshilash. Kam ta’minlangan oilalarni davlat tomonidan qo`llab-quvatlash;

- oilaning ma’naviy-ahloqiy asoslarini va madaniy manfaatlarini takomillashtirish uchun shart-sharoitlar yaratish;

- oilaning sog`lom, aql-zakovatli yosh avlodni tarbiyalashdagi rolini oshirish, har tomonlama kamol topgan avlodni tarbiyalashda oila va jamiyatning vazifalarini takomillashtirish;

- oila muammolarini ilmiy va ijtimoiy tadqiq etish, oila, xotin-qizlar va bolalarning iqtisodiy va ijtimoiy ahvolini ko`rsatuvchi statistika hisobotini to`plash va takomillashtirishdan iborat.

tadqiqotchilarning fikricha, kishilik jamiyati paydo bo`lishining dastlabki davrlarida guruhiy nikoh, ya’ni poligamiya (ko`p nikoh) asosida erkak va ayol tartibsiz jinsiy munosabatda bo`lgan holda turmush tarzi matriarxal, so`ng patriarxal hukmronlik asosiga qurilgan. Ishlab chiqarish vositalarining rivojlanishi, jamiyatning o`zgarishi, shu o`zgarishlarning insonlar ongiga ta’siri, shu asnoda ular fikrlashining o`sa borishi oila va oilaviy munosabatlarning shakllanishiga olib kelgan.

Hozirgi zamon o`zbek oilasining o`ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat bo`lishi kerak? U uzoq o`tmish oilalardan qaysi jihatlari bilan farq qiladi?

Oila jamiyat, tabiat qonun-qoidalari asosida barpo etilsa va yashasa-da, oiladagi er-xotin, ota-ona a farzandlar, qaynona-qaynota, qayin uka va singillar o`rtasidagi o`zaro munosabatlar, oila an’analari va qadriyatlari borasida mustaqil makon bo`lib qolaveradi. Lekin u yoki bu tuzum, davlat yoki jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy mafkuraviy, ma’naviy-ahloqiy boradagi ustuvor g`oyalari va munosabatlarga bilvosita yoki beosita ijobiy yoki salbiy ta’sir etmasdan qolmaydi.

Oilaning o`ziga xos qator vazifalari mavjud bo`lib, uning asosiy vazifalaridan biri – reproduktivlikdir, ya’ni farzand ko`rish, avlodlar daomiyligini, er yuzida insoniyat tarixiy taraqqiyotini ta’minlashdan iboratdir. Xalqimiy “Bolalik uy bozor, bolasiz uy mozor” deganlaridek, bolalik uyda shodu-xurramlik, tinchlik-osoyishtalik hukm suradi. Bunday oilaning har bir kuni mazmunli, rejali va aniq maqsadli o`tadi. Farzandsiz oila aksariyat hollarda notinch, omonat bo`ladi.

Oilaning yana bir o`ziga xos xususiyati, uning nuklearligidir. “Nuklear” lot incha so`z bo`lib, yadro degan ma’noni anglatadi. Er-xotin va bolalardan iborat bo`lgan oila nuklear oila deb ataladi.

Oilaning vazifalaridan yana biri iqtisodiy-moliyaviy xo`jaligining faoliyatini to`g`ri yuritish hisoblanadi.

Oila – eng qadimiy ijtimoiy tashkilotlardan biri. Oila ko`p asrlik an’analarga amal qilib yashaydi, inson uchun ishonchli tayanch, uning ma’naviyati va ahloqiyligining o`zagi hisoblanadi. Inson o`z hayotining ko`pchilik qismini o`tkazadigan oila jamiyatda favqulodda muhim rol o`ynaydi. Oila va oilaviy-qarindoshlik munosabatlari bo`lmagan ijtimoiy tuzilma hech qaerda yo`q.

Oila tarixiy-ijtimoiy hodisa sifatida kishilik jamiyatida qator vazifalarni bajarib, ham o`zining, ham jamiyatning takomillashuvini ta’minlab kelmoqda. Oilaning dastlabki bosh vazifasi – demografik vazifadir. Sirasini aytganda, oila nainki jinsiy aloqani tartibga solish, balki zurriyotni davom ettirish ehtiyoji tufayli ham yuzaga kelgan ijtimoiy-biologik hodisa hisoblanadi.

Jahonda ayni zamonda kechayotgan demografik siyosat o`zbek oilasini ham befarq qoldirmayotir. Xususan, mustaqillik tufayli kun tartibiga qo`yilgan sog`lom avlod uchun kurash maqsadlari ishni sog`lom oiladan boshlashni taqozo eta boshladi. Bu hol oilani rejalashtirish masalasini keltirib chiqardi. Oilani rejalashtirish bola tug`ishni tartibga solishni anglatsa-da, bu masalada jahon demografik siyosatida ikki yo`nalish hukm surib kelmoqda.

Birinchi yo`nalish – oilani ixtiyoriy usulda rejalashtirish. Bunda qancha farzand ko`rish masalasini har bir oilaning o`zi hal qiladi. Iqtisodiy taraqqiy etgan mamlakatlarda ayollarning ma’lumotlilik darajasi o`sib, ishlab chiqarishda bandliklari oshgan, shuningdek, tibbiy himoyalanish imkoniyatlari kengaygan vaziyatda bir yoki ikki farzand ko`rish bilan cheklanish an’anaga aylangan. Bu hol, ayniqsa, Evropa mamlakatlarida tobora chuqurlashayotir. Bu mamlakatlarda demografik siyosat tug`ilishni rag`batlantirishga qaratila boshlandi. CHunonchi, Germaniya va Polshada farzand ko`rgan oila bir yo`la katta miqdorda pul mukofoti bilan taqdirlansa, Vengriyada farzand ko`rgan ayol birinchi yili yuz foiz, ikkinchi yili oltmish foiz miqdorida oylik maosh olib turadi. Gretsiyada esa ayol homila ta’tiliga chiqqan kunidan bolasi etti yoshga to`lib maktabga borguniga qadar avvalgi ish joyida qancha maosh olib turgan bo`lsa, har oyda o`sha oyligini olib turadi va ish joyi ham saqlanadi. Bunday imtiyozning bitta sharti bor. SHart shundaki, ona o`zi bolasini har jihatdan sog`lom etib tarbiyalalamog`i va maktabga tayrlamog`i shart. Maktabga esa maxsus imtihon ko`rigi bilan tanlanadi. Bola shu ko`rik imtihondan muvaffaqiyatli o`tib maktabga qabul qilinsa, davlat etti yil davomida onaga berib kelgan maoshdan kechadi va ona avvalgi ish joyida ishini davom ettiraveradi. Bordi-yu, aksincha o`lsa, ona etti yil ish jarayonida davlat bergan maoshni qaytarmog`i shart.

Ikkinchi yo`nalish – oilani siyosiy yo`l bilan davlat tomonidan rejalashtirish. Bunday demografik siyosat Osiyo va Afrika hamda Lotin Amerikasi mamlakatlarida yigirmanchi asrning o`rtalaridan qo`llanila boshlandi. Zero, bu davrga kelib bu mamlakatlarda tug`ilish shiddatli tus olib, aholini oziq-ovqat, kiyim-bosh va ish bilan ta’minlash o`ziga xos muammo sifatida jiddiy tus ola bordi.

Oilani rejalashtirishga oid harakatlar, dastlab, Lotin Amerikasining Braziliya, Venesuela va Gvatemala singari mamlakatlarda yuzaga kelgan bo`lsa-da, 1950-70 yillar davomida Osiyoning Xitoy, Singapur, TSeylon, Pokiston, Hindiston, Indoneziya, Malayziya, Tailand hamda Afrikaning Marokash, Nigeriya va Tunis davlatlarida ham ko`rina boshladi. Hatto Singapurda 1945 yilda oilani rejalashtirish milliy assotsiatsiyasi tuzilib, «Oq kitob» CHop etildi. 1966 yilda mamlakat miqyosida oilani rejalashtiruvchi barcha klinikalarga rahbarlik qiluvchi maxsus boshqarma faoliyat ko`rsata boshladi, shu tadbirlar tufayli aholi tug`ilishini ikki foizga kamaytirishga erishildi.

Oilaning ijtimoiy vazifasi aslida xudi shu zaminda, oilaning jamiyatni bunyodga keltiruvchi va sog`ligini ta’minlovchi birlik ekanligida zuhur topgandir. Zero, oila ikki jinsga mansub kishilarning – erkak va ayolning o`zaro tengligi, muhabbati, bir-birlarini anglagan holda birgalikda yashash va ko`payish istagining, jamiyatni to`ldirish, eng muhimi, uni ham iqtisodiy, ham ma’naviy-ahloqiy jihatdan mukammallashtirish yo`lida birgalikda qiladigan harakatning hosilasidir.

Eng keng tarqalgan tushunchalardan ahloq va ma’naviyat - bir xil tushunchalardir. Birinchi nuqtai nazar bo`yicha axloq - ong shakli va «insoniyat idealini va tarixning gumanistik istikbolini ifodalaydigan shaxsning o`ziga o`zi baho berishini, barcha odamlarning baxtli va munosib hayot kechirishga intilishidagi tengligini tasdiqlashga yo`naltirilgan ijtimoiy munosabatlar turi», ma’naviyat esa amaliy hatti-harakatlar, urf-odatlar sohasidir.

Ikkinchi nuqtai nazar ahloqqa ijtimoiy normalar, ijtimoiy nazorat va ijtimoiy-psixologik majbur qilish hamda jamoatchilik fikri yordamida ijtimoiy hayotning barcha sohalarida (oilada, mehnat faoliyatida, siyosatda va hokazolarda) hulq-atvorni tartibga solib turuvchi vosita sifatida qaraydi. Ma’naviyat esa shaxsning ma’naviy ekanligi, uning gumanizm qadriyatlarini ichki tanlashi, shaxsiy ongi sohasi. Boshqacha so`z bilan aytganda, shaxsning ma’naviyatida jamiyatning kadriyatli asosini, odamlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni tashkil etadigan yalpi ijtimoiy ahamiyatga ega bo`lgan ahloq printsiplari aks ettiriladi.

Insonning inson bo`lib shakllanishida, hayotda o`z o`rnini topishida, El-yurt ichida izzat-hurmatga sazovor bo`lishida, yuksak ahloq-odob qoidalarini o`zida mujassam etishida oila asosiy o`rinni egallaydi. Oila shunday makonki, unda hayotning davomiyligini ta’minlovchi shaxs shakllanadi, etnik madaniyat, urf-odatlar, ahloqiy-ma’naviy qadriyatlar saqlanadi va rivojlantiriladi, jamiyat taraqqiyotini belgilovchi iqtisodiy va ma’naviy hayot poydevori qo`yiladi. YUrtboshimiz aytganlaridek, xalqimiz qadimdan oilani muqaddas deb bilgan. Axir oila ahil va totuv bo`lsa, jamiyatda tinchlik va hamjihatlikka erishiladi, davlatda osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi.

Prezidentimiz ma’naviyat tushunchasi mazmunini ochib berar ekan: «Er, oila, ota-ona, bolalar, qarindosh-urug`lar, qo`ni-qo`shnilar, xalq, mustaqil davlatimizga sadoqat, insonlarga hurmat, ishonch, xotira, vijdon, erkinlik – ma’naviyatning ma’nosi ana shunday keng»¹ – deb ta’kidlaydi.

Ma’naviyat o`z-o`zidan shakllanadigan narsa emas, u avvalo har bir insonning ichki ma’naviy salohiyatini shakllantirish yo`lida barcha moddiy va ma’naviy boyliklarni o`zlashtirish, Vatan va millat manfaatlari yo`lida halol, fidoyilik bilan mehnat qilish jarayonida shakllanadi. SHu ma’noda ham Prezidentimiz «Ma’naviyat – taqdirning ehsoni emas. Ma’naviyat inson qalbida kamol tapishi uchun u qalban va vijdonan, aql va qo`l bilan mehnat qilishi kerak»² ligini ta’kidlaydi.

Oila mustahkamligi, ma’naviy va jismoniy barkamol farzand jamiyat mustahkamligi va ma’naviy etukligining garovidir. Sohibqiro Amir Temur ham o`g`il uylantirishda kelin tanlashni, farzand tarbiyasini davlat siyosati darajasiga ko`targanligi bejiz emas. Davlatning qudrati – sog`lom fikrli, bilimli, ahloq-odobli, xalq, millat, Vatan taqdiri uchun jonini tikkan inson qo`lida.

Ma’naviy ongning mohiyati odamlar o`rtasidagi ma’naviy muomalaning barcha masalalarini hal etadigan, yaxshilik va yomonlikni belgilab beradigan o`tmish va bugungi kun manaviyatining ilg`or elementlari qo`shilishidan iborat. Ma’naviy ong - «inson ongida odamlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni, ularning jamoat ishiga, jamiyatga munosabatini tartibga soladigan ma’naviyat prinpiplari va normalarining aks etishidir».

SHaxs ma’naviy ongi darajasi tavsifining umumiy mezoni bilan ma’naviy talablarni bilish darajasi va ularning kundalik hayotda namoyon bo`lishi bilan belgilanadi.

Ma’naviy ongning muhim tarkibiy qismi - ma’naviy his-tuyg`ular (masalan, vatanparvarlik, insonparvarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon) insonning inson bilan muomalada bo`lishi jarayonida shakllanadi va ahloqiy o`zaro munosabatlarni belgilab beradi. Insonning ma’naviy his-tuyg`ulari odamlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning hissiy jihatini ifodalaydi va intellekt bilan birgalikda o`ziniig yoki boshka kishilarning hatti-harakatiga axloqiylik nuqtai nazaridan baho berish imkonini beradi.

Manaviy ong har xil omillar (masalan, inson hayoti sharoitlari, uning hayotiy tajribasi, mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat) ta’siri ostida shakllanishi mumkin. Ushbu holatda davlat tomonidan yaratiladigan shart-sharoitlar shaxsining etnik ma’lumoti va tarbiyasida katga rol o`ynaydi.

2. Mustaqillik yillarida ma’naviy etuk komil insonni tarbiyalashda milliy g`oya va milliy mafkuraning roli.

Ma’naviy boy va ahloqiy yuksak shaxsni kamol toptirish oila va mamlakatdagi demokratik qayta o`zgartirishlarning umumiy jarayoni, xalq ongida milliy mustaqillik, yangi ilg`or qadriyatlar qaror topishi bilan uzviy bog`liqdir.

«Oila – deb qayd etadi, I.A.Karimov, - jamiyatning asosi, milliy mustaqillik g`oyalari qaror topishining tayanchi hisoblanadi. YUrtimizdagi har bir inson uchun Vatan tushunchasi, avvalo, oiladan boshlanadi. SHu bois oila va mafkura tushunchalari chambarchas bog`liqdir»¹.

Oiladagi an’anaviy etika va qarindoshlik rishtalari o`zbek xalqi ma’naviy qadriyatlarining manbai hisoblanadi. «Oila... hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta’minlaydigan, muqaddas urf-odatlarimizni saqlaydigan, shu bilan birga, kelajak nasllar qanday inson bo`lib etishishiga bevosita ta’sir ko`rsatadigan tarbiya o`chog`i ekanini tan olishishimiz darkor»².

Mustaqillikni mustahkamlashda milliy g`oyadan ko`zlangan maqsadlarning keng qamrovli ilmiy-nazariy va amaliy yo`nalishlari Prezident Islom Karimovning asarlarida, nutq va ma’ruzalarida o`zining aniq konseptual ifodasini topgan.

Mustaqillik yillarida jamiyatimiz a’zolarining dunyoqarashi, fikrlash tarzida teran o`zgarishlar yuz bermoqda. Ana shunday sharoitda xalqimizni birlashtiradigan, bunyodkorlik faoliyatiga safarbar etadigan, uning ezgu maqsadlari va hayotiy manfaatlarini o`zida mujassam etadigan milliy g`oya va mafkurani yaratish ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy taraqqiyotimizning muhim sharti hamda zaruratiga aylandi.

Mustaqillikni mustahkamlashda milliy g`oyaning zarurligi va uning ahamiyati ham ichki, ham tashqi siyosatimiz istiqbollari, samaradorligi bilan bog`liq. SHu nuqtai nazardan milliy g`oyaning zarurligi jamiyatimizni taraqqiy topgan demokratik mamlakatlardagi kabi erkin va farovon hayot barpo etish bilan ham bog`liq.

Demak, milliy g`oyaning negizini ham biz uchun eng asosiy, eng muhim ustuvor maqsad, tengsiz oliy ne’mat - mustaqillikni bundan buyon ham asrab-avaylash, himoya qilish va mustag`kamlash bo`lib qolaverar ekan, uning zarurligi hech bir davrda o`z ahamiyatini yo`qotmaydi.

Hayotiy kuzatishlar, ba’zan ziyolilarimiz o`rtasida ham bizga milliy g`oya, milliy mafkura nima uchun, kim uchun kerak, uning ma’no-mohiyati nimadan iborat, degan muhim masalaga yana bir bor oydinlik kiritish zarurati mavjud. Bunda, ya’ni milliy g`oyada O`zbekiston xalqining mamlakatimiz rivojida belgilab olgan asosiy maqsad va muddaolarining ifodasi mujassamlashgan.

Birinchidan, o`zining kelajagini ko`rmoqchi va qurmoqchi bo`lgan har qanday davlat yoxud jamiyat, albatta o`z milliy g`oyasiga suyanishi va tayanishi zarurligi bilan bog`liq.

Prezident Islom Karimov ta’biri bilan aytganda, «davlat tizimi, uni boshqarish va olib borilayotgan siyosat avvalo aniq va ravshan ifodalangan mafkura asosiga qurilmog`i lozim. YA’ni, oldin davlat qurilishi va undan keyin mafkura paydo bo`lishi o`zi g`ayritabiiy hol. Buni yaxshi anglab olishimiz lozim. YA’ni, oldin g`oya paydo bo`ladi, undan keyin g`oya asosida mafkura, mafkura asosida esa tizim, siyosat paydo bo`ladi»^{1. Demak, o`z milliy g`oyasiga tayanmagan jamiyat inqirozga duchor bo`lishi, o`z yo`lini yo`qotib qo`yishi muqarrar.}

Ikkinchidan, milliy g`oya O`zbekiston xalqining asosiy maqsad va muddaolarining ifodasi sifatida shuning uchun ham zarurki, odamlar ongini, tafakkurini o`zgartirmasdan turib, ko`zlangan oliy maqsad – ozod va obod jamiyatni, erkin va farovon g`ayotni barpo etib bo`lmaydi. Buning uchun esa, odamlar muayyan g`oyaga ishonishi va tayanishi zarur. Bu jarayon o`z-o`zidan harakatga kelmaydi, albatta. Negaki, keng xalq ommasini biron bir g`oyaning ilg`or va insonparvar ekaniga ishontirmoq uchun, avvalo, mazkur g`oyaning to`g`ri, g`ayotiy va ilg`or ekanligiga ishontirish zarur. Ishontirmoq uchun uning ilmiy va hayotiyligiga alohida e’tibor qaratish bilan birga milliy g`oyaning o`zi mamlakatimiz xalqining asosiy maqsad va muddaolari hamda manfaatlarini ifodalashi kerak.

Uchinchidan, milliy g`oyaning zarurligi millatning o`zligini to`la anglash jarayoni bilan bog`liq. Negaki, millat o`zligini to`la anglamas ekan, biron-bir buyuk o`zgarishlar qilib bo`lmaydi. Milliy o`z-o`zini anglash u yoki bu millatni o`zga millatlardan ajralib ketishiga emas, balki o`zligini anglagan millatlarning ma’rifatlashgan hamkorliklarining mustahkamlanib borishiga xizmat qiladi. Ana shunday o`ta murakkab vaziyatda milliy o`zlikni anglashda milliy g`oyaga asosiy tayanch kuch, ilmiy-nazariy va amaliy dastur sifatida har bir insonning ruhi, kayfiyati, hissiy kechinmalariga kirib borish orqali uning qalbi hamda ongiga ta’sir ko`rsatadi. Bu milliy g`oyaning xalq hayotiga yaqin, unga bevosita daxldor ekanligini ta’kidlash lozimdir.

Demak, O`zbekiston mustaqilligini mustahkamlashda milliy g`oyada bugungi hayotning eng dolzarb muammolari oila bilan hamkorlikda ish olib borish muhimdir. CHunki oila ostonadan, mahalladan boshlanadi.

To`rtinchidan, mamlakatimiz mustaqilligini mustahkamlashda milliy g`oyaning zarurligi yana bir muhim holat bilan ya’ni bugun bizning tarixiy o`zgarishlar davrida totalitar tuzumdan erkin demokratik bozor munosabatlariga asoslangan demokratik tuzumga o`tish sharoitida yashayotganligimizdan kelib chiqmoqda. Bu davrning o`ziga xos xususiyatlarini chuqur tahlil qilgan mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov shunday xulosaga keladi: «Bu o`tish davri o`ziga xos, juda katta g`ov va to`siqlarga duch kelishi, qattiq kurashlar orqali kechishi barchamiz uchun ayon bo`lmog`i darkor. Xalqimiz va jamiyatimizni mana shu davrda yangi ufqlar sari boshlash, da’vat qilishda maqsadlarimiz aniq bo`lishi kerak. Bunday maqsadlarga esa avvalo chuqur o`ylangan va puxta ishlangan mafkura asosida etishish mumkin»<sup>1</sup>. Demak, milliy g`oya mustaqillikni mustahkamlash g`oyasining o`zagi bo`lgan - tanlagan taraqqiyot yo`limizning to`g`ri adolatli va haqqoniy ekanligiga, u mana shu zaminda istiqomat qiladigan har bir insonning hayotiy manfaatlariga mos tushishiga keng ommani ishontirish orqali ularni bunyodkorlik ishlariga safarbar etish uchun xizmat qiladi.

Mustaqillikni asrab-avaylash, himoya qilishda milliy g`oyaning o`rnini hech boshqa biron bir omil bosolmaydi. SHu nuqtai nazardan davlat siyosatining ustuvor yo`nalishlari, maqsad va vazifalarini ma’naviy jig`atdan ta’minlash, bugungi kunda mamlakatimiz taqdiri uchun o`ta dolzarb masaladir. Buning yorqin ifodasi Prezident I.A.Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisining o`n to`rtinchi sessiyasi (2004 yil 29 aprel)dagi «Vatanimizning tinchligi va xavfsizligi o`z kuch-qudratimizga, xalqimizning hamjihatligi va bukilmas irodasiga bog`liq» haqidagi nutqida hamda Oliy Majlisning mamlakatimiz fuqarolariga murojaatnomasida bayon etdi. Xususan unda shunday deyilgan: «Bugun bashariyat o`ziga xos va ziddiyatli bir davrda yashamoqda. Bir tomondan ilm-fan va texnika, yuksak texnologiyalar taraqqiy etib, insonparvarlik g`oyalari, demokratik qadriyatlar, o`zaro hamkorlik dunyo bo`ylab qaror topib bormoqda. Ayni vaqtda er yuzining turli mintaqalarida qurolli mojarolar ro`y berayotgan, xalqaro terrorizmning yangi-yangi xurujlari oqibatida ming-minglab odamlarning hayotdan ko`z yumayotgani g`am shu zamonning ochiq haqiqatidir»¹.

Mustaqil O`zbekiston shart-sharoitida oila qadriyatlarining tiklanishi va qarindoshlik munosabatlari o`z umrini tugatgan oila-urug` munosabatlarini abadiylashtirishni emas, balki har bir oilaning iqtisodiy, madaniy. Kasb-kor jihatdan ravnaq topishini anglatadi. Oila va oila muammolari hamma vaqt davlatning diqqat-e’tibori va himoyasi ostidadir.

3.Oilaning funktsiyasi va jamiyat xayotida tutgan o`rni.

Insonning jamiyatdagi vaziyat bilan bog`liq xulk-atvorini madaniy, ijtimoiy, shaxsiy va psixologik omillar belgilab beradi. Ular o`z navbatida ijtimoiy institutlar tomonidan shakllantiriladi. Ushbu jarayonda jamiyatning asosiy instituti sifatida oilaga asosiy rol tegishlidir. XXI asr boshida jamiyat hayotining iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy sohalarida yuz berayotgan, insonga, uning ishlab chiqarishdagi, oiladagi, maishiy hayotdagi mavqeiga favqulodda katta ta’sir ko`rsatayotgan tub o`zgarishlar munosabati bilan oila muammolariga bo`lgan qiziqish keskin o`sdi. Oilaning universalligi «oila funktsiyasi» tushunchasida ochib beriladi. Ijtimoiy funktsiyalar deganda, jamiyat va odamlarning oila qondiradigan asosiy ehtiyojlari nazarda tutiladi. Har bir tarixiy bosqichda oilaning u yoki bu funktsiyasi turlicha ahamiyat kasb etdi. Oilaning jamiyatdagi ijtimoiy funktsiyalari ular namoyon bo`lishi sohalariga qarab bir necha guruhga bo`linadi. Oila hayotining ma’naviy sohasi bolalarning ijtimoiylashuvi sifatida tushuniladigan aholining tabiiy o`sishi funktsiyasini ifodalaydi. Oilada dam olishning tashkil etilishi ham uning ma’naviy funktsiyasi deb hisoblanadi. Ko`pchilik mualliflar iste’molni tashkil etish funktsiyasini va tomorqa uchastkalarida yordamchi xo`jalik yuritadigan oilalar tomonidan ishlab chikarish tashkil etilishi funktsiyasini oila ijtimoiy hayotining moddiy sohasiga tegishli deb biladilar. Bundan tashqari, oilada bolalar va keksalarni moddiy ta’minlash, oilaning turmushini tashkil etishning, uning tarkibidan ajralib chikadigan shaxslarga yordam berishning moddiy bazasini tashkil o`tadigan muayyan mol-mulkni jamg`arishning ijtimoiy funktsiyasiga kiritish mumkin.

Psixologlar, sotsiolog pedagoglarning qarashlarini umumlashtirib, oilaning ijtimoiy funktsiyalarini tasavvur qilish mumkin.

Oilaning moddiy faoliyati uning rivojlanishining turli bosqichlarida bevosita ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish, xususiy mulkni jamg`arish, iste’molni tashkil etish singari funktsiyalar orqali ifodalanadi SHu bilan birga iktisodiy, moddiy-ishlab chiqarish, xo`jalik-maishiy funktsiyalar jamiyat rivojlanishining har xil bosqichlarda ko`p jihatdan, shuningdek o`sib kelayotgan avlodni ijtimoiy, professional, ma’naviy, siyosiy va huquqiy tarbiyalash vositasi ham bo`lib keldi. Ishlab chikarish mehnati u vaqtlarda hali oila doirasidan chetga chiqmagan, bolalarning ko`z o`ngida yuz berar edi. SHu sababli ota-onalarning mehnat faoliyati bolalar ko`z o`ngida ularning obro`sini ko`taradi.

Oilaga eng kadimgi zamonlardan xos bo`lgan navbatdagi funktsiya - bu reproduktiv funktsiya, ya’ni bolalar tug`ilishi, aholining yangilanib borishi funktsiyasidir. Bu asosan oilaning biologik funktsiyasidir. Birok aholining yangilanib borishi nafaqat biologik, balki ijtimoiy jihatga ham ega, ya’ni faqat bolalar tug`ilishini emas, balki ularni tarbiyalashni ham o`z ichiga oladi. Unda ijtimoiylashuv funktsiyasi yuz beradi. Ijtimoiylashuv o`z hulq-atvorida muayyan ijtimoiy qadriyatlarga amal qiladigan bolani kamol toptirish maqsadida uni tarbiyalashni, bolalarga ijtimoiy tarbiya berishni va ularni kasbga yo`naltirishni
ifodalaydi.

Oilaning navbatdagi funktsiyasi – seksual (shahvoniy) munosabatlarni tartibga solish. Nikoh va oila qonunchiligi yoki urf-odatlar kim-kim bilan va qanday sharoitlarda jinsiy munosabatlarga kirishi kerakligini nazarda tutishi tufayli jinsiy munosabatlarni tartibga soladi.

Tarbiyaviy ishlar ham oilaning funktsiyalariga tegishli. U reproduktiv funktsiya bilan mustahkam bog`liq. Oila bolaga muayyan g`oyaviy-siyosiy qarashlar asoslarini singdiradi, bola oilada ahloq normalarini bilib oladi va ularni o`zlashtiradi, undagi dastlabki ko`nikmalar va xulq-atvor namunalari oilada shakllanadi. Jismoniy sog`lomlik va kamol topish asoslari ham oilada qo`yiladi. Bu eng avvalo, oilaning tarbiyaviy faoliyati, ya’ni jamiyatning talablarini hisobga olgan holda bolaga muayyan fazilatlarni singdirish uchun unga aniq maqsadni ko`zlab ta’sir ko`rsatish tufayli amalga oshiriladi. Tarbiya bolaning oila a’zolari bilan kundalik muomalada bo`lishi jarayonida amalga oshiriladi. Bola maktabda, so`ngra oliy yoki o`rta maxsus o`quv yurtida o`qigan, ishlab chiqarishda ishlagan davrda ham oilaning tarbiyaviy funktsiyasi to`xtab qolmaydi.

Oilaning navbatdagi funktsiyasi – rekreativ (tiklash) funktsiyasidir. Ma’lumki, shakllangan shaxs o`zini, eng avvalo, ijtimoiy foydali faoliyatda ro`yobga chiqaradi. Baribir oila kundalik, asosiy rekreatsiya instituti hisoblanadi. Biz oilada bir-birimizdan jismoniy, moddiy, ma’naviy va ruhiy madad olamiz, jamiyatda, o`zimizning shaxsiy hayotimizda, lavozim va kasbimizda kun bo`yi orttirilgan zo`riqishdan aynan oilada xalos bo`lamiz. Bizning ijtimoiy sog`lomligimiz aynan oilaga bog`liqdir.

Oilaning kommunikativ (munosabatlar o`rnatish) funktsiyasi insonning ikki bir-biriga zid hodisalar – muomala va yolg`izlikka bo`lgan ehtiyojini qondirishdan iboratdir. Tashqaridan zo`rlangan, majburiy muomala (ko`chada, ishda) ko`pincha bizning muomala qilishga bo`lgan ehtiyojimizni qondirmaydigina emas, balki ko`pincha zo`riqtiradi. Kundalik hayotda individ o`zi yaxshi ko`rmagan odamlar Bilan muomala qilish zaruratidan o`zini noqulay sezadi. Uydagi vaziyat esa boshqacha. Uyda biz ruhan yaqin bo`lgan, bizga xushmuomalalilik bilan munosabatda bo`ladigan odamlar Bilan aloqada bo`lamiz. Bu erda muomala qilish ehtiyoji qondiriladi. Bunday funktsiyani faqat sog`lom oila bajarishi mumkin.

SHuningdek, oilaga ijtimoiy o`zini-o`zi aniqlab olish funktsiyasi ham xosdir. Insonning tug`ilishini qonunlashtirish uchun yuridik va ijtimoiy ta’rifini anglatadi. Oila tufayli inson familiyaga, ismga, otasining ismiga ega bo`ladi. U ota-ona oilasi tegishli bo`lgan irqqa, elatga mansub bo`ladi.

Sanab o`tilganlardan tashqari turmushni, shaxsiy iste’molni tashkil etish, oilaning keksa, nogiron, mehnatga layoqatli bo`lmagan a’zolarini ruhiy va moddiy-maishiy qo`llab-quvvatlash ham oilaning muhim funktsiyalari hisoblanadi.

SHu bilan birga aynan oila ijtimoiy ahamiyatli qadriyatlar ustuvorligini ta’minlashi darkor, u ma’naviy-ahloqiy tarbiyaning bosh vakili hisoblanadi. Bu jihatdan oilaning roli belgilovchi xususiyatga ega hamda u shaxsga va umuman jamiyatga zarar etkazmasdan boshqa biror-bir ijtimoiy institut zimmasiga yuklanishi mumkin emas. Oila asos soluvchi ijtimoiy institutlardan biri bo`lgani holda o`z rivojlanishida butun jamiyat rivojlanishining muhim tendentsiyalarini aks ettiradi. SHu munosabat bilan oilaviy hayotda yuz berayotgan jarayonlarni tahlil qilish ijtimoiy hayotning yaxlit manzarasini to`laqonli tushunishga yordam beradi.

Inson oilada kadriyatlar, idrok qilish, ustunliklar berish, yo`nalish, o`zini tutish va hatti-harakatlarning bazaviy tizimini o`zlashtirib oladi. Oilada insoniy qadriyatlar, e’tiqod, ideallar barqaror shaxsiy tavsiflarga aylanadi, shaxsning keyingi hatti-harakatlarini, umuman uning motivatsiyasini shakllantiradi. Ayni vaqtda har bir oila xalk, konfessiya, davlatning umumiy madaniyati doirasida o`zining tabaqalashtirilgan madaniy muhitini yaratadi. Oila ma’naviy-madaniy tiklanishda juda muhim rol o`ynaydi, chunki u ma’naviyat va madaniyat yashaydigan va oziqlanadigan yoxud emiriladigan va halok bo`ladigan ijtimoiy muhit hisoblanadi.

Oilaning ma’naviy-axloqiy rivojlanishi, uning yo`nalishlari va ustuvorliklari mutaxassislar va jamoatchilikning doimiy diqqat-e’tiborini talab qiladigan dolzarb muammolardir. Ularni tizimli sotsiologik tahlil qilish yo`li bilan aniqlash mamlakatning o`sib kelayotgan avlodini kamol toptirishda oilaning ijtimoiy rolini aniqlash, O`zbekiston jamiyatining iqtisodiy va madaniy rivojlanishning jadallashtirishda oilaning tarbiyaviy va ma’naviy salohiyatidan foydalanishning ustuvor yo`nalishlarini belgilash imkonini beradi.

Hozir nafaqat bizda balki jahondagi barcha demokratik dunyoviy davlatlarda oilani mustahkamlash, tarbiyani yaxshilash, xotin - qizlar, bolalarning xuquqlarini himoya qilish, jismoniy va ma’naviy sog`lom avlodni tarbiyalash masalalariga e’tibor qaratishmoqda. Mashhur jadidchilarimizdan Abdulhamid Fitrat shunday degan: «Har bir oilaning saodati va izzati shu xalqning ichki intizomi va totuvligiga bog`lik. Tinchlik va totuvlik esa millat oilalarining intizomiga tayanadi, mamlakat va millatlar ham shuncha kuchli bo`ladi. Agarda bir mamlakatning aholisi axloqsiz va johillik bilan oilaviy munosabatlarni zaiflashtirib yuborsa va intizomsizlikka yo`l qo`ysa shunda bu millatning saodati va hayoti shubha ostida qoladi».

Sotsiologik tahlil ma’lumotlari oila manfaatlari uchun ish olib borishning kompleks ilmiy printsiplarini ishlab chiqish manbai bo`lib xizmat kilishi mumkin. «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik fikrini o`rganish markazi O`zbekistonda zamonaviy oila holatining sotsiologik monitoringini muntazam ravishda o`tkazib keladi. Tadkiqot doirasida respondentlarga jamiyatda oilaning ijtimoiy roli, insonning ma’naviy kamolotiga uning ta’siri, televidenie, o`quv yurtlari, teatrlar singari boshqa omillarning fukarolarimizning ma’naviy qiyofasiga ta’siri to`g`risida o`zbekistonliklarning fikrini aniqlashga yo`naltirilgan savollarning keng doirasi berildi.

Tadkiqot respondentlarning oilaning ijtimoiy funktsiyalari hakidagi tasavvurida yukorida sanab o`tilganlarning asosiylari o`z aksini topishini ko`rsatdi. Televidenie va hokazo omillar oila salohiyatining ijtimoiy, biologik va madaniy mazmui-mohiyatini amalga oshiradi. «Sizning fikringizcha, oila jamiyatda qanday vazifani bajaradi?» degan savolga javob berar ekan, o`zbekistonliklarning mutlaq ko`pchiligi (70,6 foiz) ijtimoiy tarbiya va ma’naviyat sohasida oilaning ustunlik qiluvchirolini qayd etishdi. Ular orasida so`rab chiqilganlarning 40,4 foizi oila - bu jamiyatning ma’naviy asosi deb hisoblaydi, 30,6 foizi esa uni inson shaxsini tarbiyalashniig negizi deb belgilaydi.

4.Sog`lom avlodni tarbiyalash Davlat dasturi va uning yo`nalishi.

Mustaqillik yillari ma’naviyatimizning muhim elementi hisoblangan ta’lim va tarbiya tizimiga milliy ruh bag`ishlashda bir qator ishlar amalga oshirildi. Ayniqsa, Prezidentimiz tashabbusi va bevosita rahbarligi ostida «Ta’lim to`g`risida qonun», «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» va «Sog`lom avlod dastur»ining qabul qilinishi milliy ma’naviyatimizning yuksalishida, mamlakatimizning kelajakda rivojlangan mamlakatlar qatoridan munosib o`rin egallashi, millatimizning obro`-e’tiborining oshib borishida muhim ahamiyatga ega bo`ldi.

Bugungi kunda mamlakatimizning eng iqtidorli 2000 dan ortiq yoshlari rivojlangan xorijiy mamlakatlarning oliy o`quv yurtlarida ta’lim olmoqdalar. «Mahalla», «Kamolot», «Sog`lom avlod uchun», «Nuroniy», «Ulug`bek», «Umid», «Ustoz» kabi jamg`armalar ham Prezidentimiz tashabbusi bilan vujudga keldi. Ular bugungi kunda ta’lim, tarbiya va milliy ma’naviyatimizni rivojlantirish ishlariga katta yordam bermoqda. Eng muhimi bugungi kunda mustaqilligimiz ta’minlandi, millatimiz qadrini, g`ururini, or-nomusini, milliy-ma’naviy merosimizni tiklash borasidagi harakatimiz Prezidentimiz rahnamoligida haqiqatga aylandi.

Zaminimizda kamol topgan, el-yurtga tanilgan buyuk zotlar, komil insonlar o`zlarida ma’naviyat va ma’rifatni yuksak darajada mujassam etgan allomalar bo`lganlar. SHundan kelib chiqib, aytish mumkinki, hozirgi davrda milliy kamolot yo`li, komil insonni, sog`lom avlodni voyaga etkazish yo`li mana shu yo`l, bundan boshqa yo`l yo`q.

Prezidentimiz Islom Karimovning ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning birinchi sessiyasida qilingan ma’ruzasida ham ma’naviyat masalasi XXI asr bo`sag`asida ikkinchi ustivor yo`nalish deb qaraldi. Hozirda erkin fuqaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifa ekanligi qayd etildi. Boshqacha aytganda, biz o`z haq-huquqlarini taniydigan, o`z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir bo`layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg`un holda ko`radigan erkin, har jihatdan barkamol, sog`lom avlodni tarbiyalashimiz kerak ekanligi uqdiriladi.

Ma’naviy barkamol inson tushunchasining o`zi keng qamrovli, serqirra tushuncha. Ma’naviy barkamol inson - komil inson tushunchasi bilan hamohangdir. Ayni vaqtda ma’naviy barkamol inson tushunchasi sog`lom avlod tushunchasi bilan ham bog`lanib ketadi. Ilmiy adabiyotlarda bu tushunchalar alohida-alohida ishlatilsa-da, mohiyatan ularning hammasi inson axloqi va odobini, ularda shakllangan barcha ijobiy xislatlarni, ularning insonlarga, jamiyatga va Vatanga bo`lgan munosabatlaridan tortib, toki oilaga, ota-onaga va boshqalarga munosabatlarining barcha qirralarini qamrab oladi.

Mustaqillikka erishib, ma’naviyat va ma’rifat masalalariga birinchi darajali ahamiyat berishimiz, mustaqillikni mustahkamlash vazifalari, tarbiya sohasida sog`lom avlod, ma’naviy barkamol inson, komil inson kabi tushunchalarga izoh berishni, ularning mohiyatini ochib berishni taqozo etmoqda. YUqorida aytganimizdek ular mohiyati birday tushunchalar. Insonni to`g`rilikka, halollikka, poklikka, vatanparvarlik va insonparvarlikka, ezgulikka va qo`yingki, yuksak axloqlilikka yo`llash bu tushunchalarning mohiyati va mazmunini tashkil etadi. Hozirgi kunda bu masalalarga birinchi darajali ahamiyat berishimizning boisi - iymoni, e’tiqodi va axloqiy fazilatlari - qo`yingchi, ma’naviyati kuchli, milliy mas’uliyat to`yg`usi qalbida chuqur ildiz otgan, ma’naviy barkamol fuqarolarga ega mamlakatgina mustaqil va barqaror rivojlana oladi. Buyuk kelajak ma’naviy barkamol insonlarga tayangandagina yaratiladi, qad ko`taradi. Boshqacha aytganda ma’naviy barkamol insonlargina buyuk kelajakni yarata oladilar. SHuning uchun ma’naviy barkamol insonni, sog`lom avlodni tarbiyalash muhim va dolzarb masala. Bu masalada yurtboshimizning qo`yidagi sabog`i ibratlidir: «Biz sog`lom avlodni tarbiyalash, voyaga etkazishimiz kerak. Sog`lom kishi deganda faqat jismoniy sog`lomlikni emas, balki SHarqona axloq-odob va umumbashariy g`oyalar ruhida kamol topgan insonni tushunamiz» Bu fikrlardan ko`rinib turibdiki, SHarqona odob-axloq va umumbashariy g`oyalarni ongiga singdirib olgan kishi yuksak ma’naviyatli, ya’ni ma’naviy barkamol, komil inson hisoblanadi. Ma’naviy barkamollik insonning dunyoqarashi, e’tiqodi, ruhiyati, xulq-atvor normalari, axloq-odobi bilan bevosita aloqadorligi bilan ajralib turadi. Ma’naviy barkamol kishilar xalq taqdiri va farovonligi, vatan taqdiri va uning ravnaqini o`ylaydilar. Ular mutelikda, qaramlikda yashashni istamaydilar.

Sog`lom deganda, biz faqatgina jisman baquvvat farzandlarimizni emas, balki ma’naviy boy avlodni, aqliy rivojlangan, axloqiy pok, ma’rifatli farzandlarni, avlodni tushunmog`imiz kerak. Bunday kishilar o`zlarida xalqimizning eng ardoqli fazilatlari - iymon va insof, mehr-oqibat, shafqat va rahmdillik, uyat va andisha, or-nomus, o`zaro hurmat, yuksak Vatanparvarlik, eliga va xalqiga sadoqat kabi qadriyatlarni va g`oyalarni mujassamlashtirgan bo`lishlari lozim.

Prezidentimiz erkin fuqaro, ozod shaxs, barkamol inson haqida gapirib, quyidagi to`rt jihatga e’tiborni qaratdi, ya’ni har bir fuqaro:

– o`z haq-huququni taniydigan bo`lsin, buning uchun kurashsin;

– o`z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan bo`lsin, imkoniyatlarini ishga solib, samarasini ko`rsin;

– atrofida sodir bo`layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira olsin;

– shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati bilan uyg`un holda ko`rib, faoliyat yuritsin¹.

Bular barkamol inson fazilatlari haqidagi aniq va to`liq ta’rifdir.

Ma’naviy barkamol inson shon-shuhrat, mansab, moddiy boylik ketidan kuvmaydi, moddiy qiyinchiliklarga duch kelganda qaddi bukilmaydi, ba’zan uyushtirilgan tuhmatu-fitnalar uning ruhini tushira olmaydi. Demak, har qanday shum taqdir va qismat pokiza, mard, ma’naviy barkamol inson ma’naviyatini buza olmaydi, balki mustahkamlaydi, chiniqtiradi. YUksak darajadagi ma’naviyatga ega inson - fidoyilik, jasorat, mardlik, o`z xalqini sevish, Vatanni qadrlash, ajdodlaridan faxrlanish kabi olijanob fazilatlari bilan ajralib turadi. Insonning insonligi, birinchi navbatda uning ma’naviy-ahloqiy jihatdan barkamolligi, pokligi bilan belgilanadi. Ma’naviy-axloqiy barkamollikning asosiy qirralariga yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, quyidagilarni kiritish mumkin: ota-onasi, farzandlari, qarindoshlari, xullas butun oila a’zolari, qo`ni-qo`shnilari, mahalla-ko`yi, qishloqdoshlari va butun mamlakat xalq farovonligi haqida qayg`urish; tevarak-atrofdagi insonlar unga kerak bo`lganligi singari, o`zi ham ularga kerakli bo`lishga intilishi; odob-axloqi, fe’l-atvorini yoqimli qilishni insoniy burch deb hisoblash; ota-bobolardan, ajdodlardan yodgor bo`lib qolgan madaniy merosni qadrlash; milliy qadriyatlarni e’zozlash va ularga sodiq bo`lib qolish; vatanparvarlik, xalqparvarlik, insonparvarlik tuyg`ularining barqaror bo`lishi; o`zaro muomala-munosabatda o`rnak bo`lishga moyillik, birovning og`irini engil qilishni odat qilish; umumxalq ma’qullagan va hukumat tomonidan qonuniy qabul qilingan Konstitutsiyani hurmat qilish va unga sadoqat namunalarini amalda ko`rsatish; Vatanni himoya qilish, boshqacha aytganda, harbiy-vatanparvarlik tuyg`ulari bilan yashash; diyonat va adolat, mehr-shafqat va ezgulikni himoya qilish; va’daga vafoli bo`lish va boshqalar kiradi.

Oilani mustahkamlashni taminlashga jahondagi nufuzli tashkilotlar ham e’tibor qaratmokda. 1970 yil 18 dekabr BMT "Xotin qizlar huquqlarini barcha shakllariga barxam berish to`g`risida konventsiya" qabul qilindi. Bu konventsiya jamiyatdagi ma’naviy muxitni barkarorlashtirish, oilaning ijtimoiy, iktisodiy asoslarini mustaxkamlash, yoshlar tarbiyasini yaxshilashga karatilgan xujjatdir.

Oilada farzand tarbiyasini ayolning o`rni biqyosdir. Mustaqil O`zbekistonda oilani mustahkamlash ko`p bolali onalarni ijtimoiy himoya qilish ma’naviy etuk, jismonan sog`lom avlodni tarbiyalashdagi tadbirlar, chiqarilayotgan qarorlarga asoslangan. Prezident Islom Karimov "Oila qadriyatlari va qon qarindoshlik munosabatlarini qayta tiklanish har bir oilaning iqtisodiy-madaniy va kasbiy jihatlarini erkin bo`lishi imkoniyatlarini anglash lozimdir», - degan edi.

1998 yil "Oila yili", 1999 yil "Ayollar yili", 2000 yil «Sog`lom avlod yili», 2008 yil «YOshlar yili» deb e’lon qilindi.1998 yil may oyida "O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksi" qabul qilindi. Bu hujjatlarning maqsadi, mohiyatiga ko`ra mamlakatimizdagi ma’naviy muhitni barqarorlashga onalik va bolalik huquqlarini himoya qilishga yoshlar tarbiyasini yaxshilash uchun barcha sharoit va imkoniyatlarni yaratishga qaratilgan. Unda oilaviy munosabatlarning huqukiy axloqiy asoslari ota- onalarning jamiyat va farzandlari oldidagi burch masalasiga katta o`rin berilgan. Unda yana bir masala oila qurishda yoshlarning jinsi, irqi, millati, tili, diniy e’tikodi, kelib chiqishi va barcha holatlarda kamsitilmasligidir.

Oila kodeksida mustaqil O`zbekistonda oila, otalik, onalik va bolalik xuquqi davlat himoyasidaligiga keng o`rin berilgan. O`zbekiston Respublikasining xalk ta’limini rivojlantirishning dasturida ham oilani mustahkamlash o`quv yurti bilan ota-onalar, jamoatchilar o`rtasidagi hamkorlikni yanada yaxshilash masalariga katta e’tibor berilgan.

2000 yil O`zbekistonda "Sog`lom avlod yili" deyildi. Sog`lom avlod -jismonan baquvvatlikda emas, balki birinchi navbatda ma’naviy etuklik belgisidir. Sog`lom avlod tushunchasi inson tanasi va ruhiyatiga bu ikki jihatning mushtarak birligidir. Bu o`zbek xalqining milliy tarbiya borasidagi an’analar zaminida yotgan asosiy tamoyillaridan biridir. 2000 yil 15 fevral O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining "Sog`lom avlod dasturi to`g`risida»gi qarori qabul qilindi. Sog`lom avlod dasturining amalga oshirishning muvofiqlashtirish va nazorat qilish uchun maxsus Respublika komissiyasi tuzildi.

Oiladagi ikki muhim masala yoshlarda sog`lom oila haqidagi tushunchani shakllantirishdadir. YOshlar oilaning buyuk ma’naviyat, qadriyat burch va ma’suliyat ekanini anglab etishlari zarur. Buning uchun:

- Onalar va yoshlar bolalarga g`amxo`rlik kilish, ularning salomatligini mustahkamlash uchun sharoitlar yaratishi lozim;

- Bir yoshgacha bo`lgan davrda ularning salomatligini mustahkamlash;

- Besh - olti yoshgacha bo`lgan davrda ularning salomatligini mustahkamlash;

- Nogiron bolalarni davlat tomonidan himoyalashni kuchaytirish;

- Bolalarni maktab davrligida tarbiyalash;

- YOshlarni bo`sh vaqtini band etish;

- YOshlarning xuquqiy madaniyatini shakllantirish ham ma’naviy etuk insonni tarbiyalashning muhim shartidir.

Insonparvarlik fazilati nafaqat ayrim shaxslarga taalluqli, balki u davlatga, uning barcha davlat va nodavlat institutlariga aloqadordir. Jumladan, mutasaddi davlat tashkilotlari bilan bir qatorda respublikamizda faoliyat ko`rsatayotgan, hukumatga qarashli bo`lmagan Xalqaro «Sog`lom avlod uchun», «Ekosan» jamg`armalari, «Respublika Bolalar jamg`armasi», «Mehr-shafqat va salomatlik», «Navro`z», «Mahalla jamg`armalari, «Qizil yarim oy jamiyati Markaziy Kengashi» va boshqa jamoat tashkilotlarining ham insonlarga ko`rsatayotgan xayr-ehsoni haqiqiy insonparvarlikning namunasidir.

Insonparvarlik bor joyda insonlar o`rtasida kuchli mehr-oqibat, do`stona munosabat, oilalar farovonligi ta’minlanishi tabiiydir. SHuning uchun bizning xalqimiz, hukumatimiz olib borayotgan ijtimoiy siyosatning negizini insonparvarlik tashkil etadi. Zotan insonparvarlik asosiga qurilgan jamiyatning kelajagi porloq, turmushi farovon bo`ladi. Bizning mamlakatimizning ham kelajagi buyukdir.

Tayanch so`z va iboralar: oila, mafkura, ma’naviyat, ahloq, madaniyat, yoshlar, tarbiya, sog`lom avlod , davlat, dastur, qarindoshlik, etika, estetika, tinchlik, xotirjamlik, komil, inson, sog`lom muhit, mustaqillik, milliylik, urf-odatlar.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Inson ma’naviyatini shakllanishida oilaning qanday o`rni bor?
   
2. 
   Ahloq va ma’naviyat tushunchalari haqida nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Ma’naviy ongning muhim tarkibiy qismi nimalardan iborat?
   
4. 
   Ma’naviy etuk komil insonni tarbiyalashda milliy g`oya va milliy mafkuraning roli nimalardan iborat?
   
5. 
   Oilaning asosiy funktsiyasi nimalardan iborat?
   
6. 
   Oilani jamiyat hayotida tutgan o`rni qanday?
   
7. 
   Sog`lom avlod Davlat dasturi va uning asosiy vazifalari nimalardan iborat?