Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

1.2.5 – rasm. Arpa
Suli –g‘alla ekini. Xo’jalik daturli sohalarda ishlatiladi. Suli namsevar, lekin
issiqqa uncha talabchan emas. Urug‘i past harorat (4–5°С)da unib chiqadi. O‘zidan
changlanadi. Harorat 16–22°С bo‘lganida yaxshi o‘sib-rivojlanadi. O‘suv davri
80–110 kun. Kuzda ekiladigan xili bor. Suli doni tarkibida o‘rtacha 13,3% protein,
4,7% moy, 40,1% kraxmal, 13,2% kletchatka, 4,0% kul, V guruhi vitaminlari bor.
Suli donidan har xil yormalar va un tayyorlanadi.
Suli urug‘i dukkakli don ekinlaridan bo‘shagan yerlarga ekiladi. Yer o‘tmishdosh
ekinlarning qoldiqlari va begona o‘tlardan tozalangach, 25–27 sm chuqurlikda
yumshatilib, tekislanadi. Suli oraliq ekin sifatida oktabr oyida yoppasiga qatorlab
ekiladi, qator orasi 15 sm bo‘ladi. 10 sotix joyga 0,8–1 kg urug‘ ekiladi. Ekish
chuqurligi 5–7 sm bo‘ladi. Kuzgi amal davrida 1–2 marta sug‘oriladi. Bahorgi
amal davrida 1–2 marta sug‘orilib, o‘toq qilinadi. Suli ko‘kat uchun ro‘vaklash-
gullash davrida o‘riladi. Don uchun esa to‘la yetilganda o‘riladi, yanchiladi,
tozalanadi.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda sulining 4 navi yetishtiriladi.
Vegetatsiya davri don uchun 198-205, yashil ozuqa uchun 171-174 kun. Nav
qishga chidamli, yotib qolish va to‘kilishga bardoshli. Navning bargliligi yaxshi,
1980-yildan Respublikaning sug‘oriladigan yerlarida kuzgi muddatda ekilmoqda
va Davlat reyestriga kiritilgan.
Mamlakatimiz hududida barcha viloyatlarida ekish uchun tavsiya qilingan.

1.2.6 - rasm. Suli boshoqlari
II.BOB. RESPUBLIKAMIZDA DONCHILIKNING RIVOJLNISH XUSUSIYATLARI
2.1. Mustaqillikkacha donchilikning rivojlanishi
Respublikamizda mustaqillikkacha donchilik uncha muhim ahamiyat kasb
etmagan. Paxta yakkahokimligi hukm surgan. Mustaqillikka qadar jami ekin
maydonining 20% ga yaqin qismiga donli ekinlar ekilgan bo’lsa, endilikda
donli ekinlar maydonining hissasi 50 % ga oshdi.
Milliy xususiyatlarimizdan kelib chiqqan holada shuni aytish kerakki non
va non mahsulotlari xalqimizning dasturxonida muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu sababli mustaqillikning ilk davridan boshlab Prezidentimiz Islom Karimov
tashabbusi bilan don mustaqilligiga erishishga alohida e’tibor berildi. Ushbu
maqsadga erishish uchun donli ekinlar maydoni keskin oshirildi, seleksiya va
urug‘chilikka e’tibor berildi, donli ekinlammg hosildorligini oshirish bo'yicha
tadbirlar amalga oshirildi. Ushbu islohotlar o'zining ijobiy natijalarini
bermoqda va hozirgi vaqtda mamlakatimizda yillik ehtiyoj uchun yetarli
miqdorda don yetishtirilmoqda.
Donli ekinlar chorvachilikni ozuqa bazasi bilan ta’minlashda ham
muhim ahamiyatga ega.
Qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish tarkibini takomillashtirishga e'tibor berildi.
Xo'jaliklar ekin ekish sohasida mustaqil bo'ldilar. Respublikada don mustaqifligiga
erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlar i tayyorlashni tiklash yo'li
izchillik bilan amalga oshirildi. Paxta ekiladigan maydonlar tegishli suratda
qisqartirilib, donli ekinlar maydoni kengaytirildi. Umumiy ekin maydonlarida
donli ekinlar salmog'i 1991— yilda 18,8 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2000— yilda
42 foizga o'sdi.
Respublikamizda don mustaqilligiga erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat
mahsulotlari tayyorlash izchillik bilan amalga oshirildi. Agar 1991— yilda
mamlakatimizda 1,9 mln. tonna don, shu jumladan, 609,5 ming tonna bug'doy
tayyorlangan bo'lsa, 2003—yilda 6,1 mln. tonna don, shu jumladan 5,4 mln. tonna
bug'doy yetishtirildi. O'zbekiston g'alla mustaqilligiga erishdi.
Agar 1991-yilda jami 940 ming tonna g‘alla yetishtirilib,hosildorlik 17 sentnerni
tashkil etgan bo‘lsa, ushbu raqamlarni 2011- yilgi xirmon bilan solishtira-
digan bo‘lsak, tayyorlangan don mahsulotining umumiy hajmi 7 barobardan
ziyod, hosildorlik esa 3 karra oshirildi.