|
4.Mavzuning o’quv-tarbiyaviy vazifalari.
Buyuk mutafakkirlarning mexnat ta’limi, kasb tanlashga yo’llash tarbiyasiga oid fikrlari:Sharq mutafakkirlarining pedagogik g’oyalari uzoq o’tmishga borib taqaladi. O’rta osiyodan o’tgan qadimiy buyuk ipak yo’li Xitoy, Vizantiya, Xindiston, shaxarlari bilan bog’lanib, madaniyat va sanoatni rivojlantirishga ,ilmga bo’lgan qiziqishga alohida e’tibor berishni taqoza etadi.
Alisher Navoiy : Bolaning voyaga yetishida ,kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida etibor beradi .Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk kishi bo’lib yetishishiga ishonadi .Yosh bolaning juda kichik yoshidan boshlab tarbiyalomao zarur .Tarbiya insonga o’zida yahshi odat va fazilatlarxosil qilishga yordam beradi . U odam shaxsi kishilar bilan munosabatda ,ayniqsa kishilarning bir birlariga bo’lgan ruhiy manaviy ta’sirlari natijasida tarkib topadi deb voyaga yetkazishda asosiy omillarda biri tarbiya ekanligi o’qtiradi.
Mirzo Ulug’bek ning oila muhiti sog’lom avlodni yetishtirish haqidagi fikirlari shundan iboratki , alloma uqtirishicha , bolaning bilim olishiga bo’lgan qiziqish , havasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muxit muxim ro’l egalaydi . Oilada ota –onalar o’z farzandlarining haqiqiy inson bo’lib kamol topishiga aloxida e’tibor berishlari lozim.
Ogahiy talim tarbiya ilimlarni egallash va tilni bilishda xam muhim axamyatga molik ekanligini takidlaydi . Muhamad Rizo Ogahiy o’z ijodiy faoliyatida binobarin yoshlarni odamlarni xalq, vatan, jamiyat farovonligi yo`lida xizmat qilishga davat etadi. U do`stlikni mehmondo’stlikni , axloqiy go’zalikni ulug’ladi. Ogohiyning bu fikir o’gitlar hozir ham pedagagik qadiryat sifatida qimmatlidir.
Imom Al-Buxoriyning tarbiya xaqidagi qarashlarida jaxolat kishiga o`lim keltiruvchi fojea sifatida qoralanadi. U odamlarni to`gri so`zli bo`lishga, va’daga vafo qilishga da’vat etib, munofiq kishining uchta belgisini ko`rsatadi, ular yolgґon gapirish, va’daga vafo qilmaslik va omonatga xiyonat qilishdan iboratligini aytgan Imom Al-Buxoriyning ta’lim-tarbiya xususidagi ta’limotida axloqiy qarashlar muxim o`rin tutadi. Uning uqtirishicha, baland tovush bilan o`rinsiz ko`p kulish boshqalar diliga ozor beruvchi xislatdir. U o`z ta’limotida bilim o`rganish, uni o`rgatish yo`llari va usullari masalasiga ham aloxida e’tibor bergan. Tarbiya kishilik jamiyati ibtidosida paydo bo`lgan va inson manfaatlari uchun xizmat qilib kelgan. Kattalar o`zlari turmush jarayonida orttirgan tajribalarini o`zidan keyingi ayollarga o`rgatib berganlar.Quldorlik davriga kelib, bilimlarni tabaqalashtirish an’anasi paydo bo`ldi. Masalan qullarning bolalari og’ir ishlarni bajarishga o`rgatiladi. Quldorlarning bolalari esa, qullar ustidan xukumronlik qilishiga tayyorlanadi. Shu bois ularga saboq berish zaruriyati tug’iladi. Bu esa o`qishga, o`rganishga maxsus, shu soxani biladigan odamlarni jalb etishni taqazo qiladi. Bu hol maktab va o`qituvchilarga bo`lgan zaruratni keltirib chiqaradi. Keyin esa maktablarni rivojlantirish, yangi o`quv yurtlarini barpo etish, jamiyat taraqqiyoti talabiga javob beradigan kadrlarni tayyorlashni turli usul va yo`llarini ko`rib chiqmoqda. Pedagogika fanining mazmunini boyitib va rivojlantirib boradigan qator manbalar mavjud maqollarda, ertak va dostonlarda, ashulalarda, udumlarda topishmoqlar tarbiya xaqidagi xalq donishmandligini qamrab olingan. Hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti yuzasidan erkin fikr yurita olishi, fan yutuqlarini o`quvchilarni ham ijodiy fikrlashga tadqiqot ishlariga o`rgata olishni talab qiladi. Farobiy ta’lim-tarbiyasining asosiy vazifasi jamiyatning talablariga javob bera oladigan shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb biladi. U ta’lim tarbiyaga uchinchi bo`lib ta’rif bergan olim,ta’lim degan so`z insonga o`qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berish; tarbiya-ta’limining nazariy fazilatini ma’lum hunarni egallash uchun zarur bo`lgan xulq normalarini va amaliy malakalarini o`rgatishdir, deydi olim. Farobiy fikricha, yer yuzida faqat inson bilish qobilyatiga ega. Haqiqatni bilish esa, insonning tabiiy rivojlanish holatidan biridir, deydi.Ta’lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishda Farobiy ikki usuldan foydalanishni tavsiya qiladi. Agar tarbiyalanuvchi bilim olishga ishtiyoqi zo`r bo`lsa, unga «yumshoq usul»ni ya’ni xoxish bo`lmasa «qattiq usul»ni qo`llash joyiz, deydi.Beruniy esa bilimlarni egallash yo`llari, usullari haqida fikrlari hozirgi davr uchun ham dolzarbdir. Ta’lim berish jarayonida talabani zeriktirmaslik, bir xil fanni o`tavermaslik, uzviylik, izchillik,
mavzularini qiziqarli asoslab, ko`rgazmali bayon etish kerakligini uqtiradi.
Bilim olishda tushunib o`rganishga ilmiy tadqiqotchining ma’naviy poklikka rioya qilishga alohida e’tibor berish. Sharqda mashhur bo`lgan allomalardan
biri Abu Ali ibn Sinodir, Ibn Sino bolalarni maktabda o`qitish zarurligini qayd etar ekan, ta’lim-tarbiyada quyidagi tamoyillarga rioya qilish zarurligini ta’kidlaydi.
- yoshlarga ta’lim berishda birdaniga kitobga band qilib qo`ymaslik;
- ta’limda engildan ogirga borish orqali bilim berish;
- olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo`lishi;
- jamoa bo`lib maktabda o`qishga e’tibor berish;
- bilim berishda bolalarning mayli, qiziqishi va qobiliyatini xisobga olish;
- o`qishni jismoniy mashqlar bilan qo`shib olib borish.
Yuqoridagi masalalarga Ibn Sino o`zining «Tadbiri manzil» asarining «Bolani maktabda o`qitish va tarbiyalash» bo`limida to`xtalib, ta’lim va tarbiya jarayonini olib boradi.Talabaga bilim berish o`qituvchining asosiy burchidir.Shunga ko`ra, Ibn Sino o`qituvchi qanday bo`lishi kerakligi haqida fikr yuritar ekan, shunday yo`l-yo`riqlar beradi:
- bolalar bilan muomala bosiq va jiddiy bo`lish;
- berilayotgan bilimni talabalar qanday o`zlashtirib olayotganiga e’tibor berish;
- ta’limda turli usullardan foydalanish;
- fanga qiziqtira olish;
- berayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olish;
- bilimlarni talabalarning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda berish;
- har bir so`zning bolalar xissiyotini darajasida bo`lishiga erishish zarur.
Mustaqillik yillaridan boshlab, mehnat qiluvchilar va hunar o`rganuvchilar uchun «ota kasb» va «ustoz-shogird» tizimlarda ulardagi odob, pedagogik, psixologik, huquqiy, iqtisodiy sohalardagi bilim va ko`nikmalari ilmiy nuqtai nazardan takomillashtirib borilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
